डियर तुकोबा पुस्तक समीक्षण

जुन्या पुरान्या गोष्टी म्हणून टाळाटाळ करणाऱ्या पिढीने तुकोबा खरोखरच फेसबुकवर असते, तर लाईक्सच्या वर्षावाने त्यांना चिंब भिजवले असते, हेही खरंच. स्वतःची भूमिका मांडण्यासाठी दाखवलेला समाजमाध्यमांचा वापर लेखकाच्या कल्पनाशक्तीला दाद देण्यासारखा आहे. तुकोबांच्या कीर्तनातून जनप्रवृत्तीला दिलेली चपराक मनाला भावते. आजच्या पिढीला समाजमाध्यमांवर पसरणाऱ्या गोष्टींबद्दल सुनावलेले खडे बोलसुद्धा प्रसंगानुरूप चपखलपणे बसवले आहेत. तुकोबांच्या साथीने शेख महंमद, अनगडशाह फकिर अन् समस्त वारकऱ्यांचा रंगलेला मेळा आणि पुढचे प्रसंग, वाचताना डोळ्यांसमोर उभे राहतात. 'तुका विरुद्ध वर्णाश्रम' हॅशटॅग तर एखाद्याची उत्सुकता शिगेला पोहोचवणारा वाटतो, खासकरून ज्यांनी यापूर्वी तुकोबांसंदर्भातील साहित्य वाचले नसेल. 'माझे शब्द हेच माझे सामर्थ्य आहे.' असे ठामपणे बोलून शिक्षेलाही न घाबरणारे तुकोबा पाहून अभिमान वाटतो. जिथे आज एखादा फोटो डिलीट होण्याने अतीव दुःख वाटते, तुकोबांच्या मनाला या प्रसंगाच्या मांडणीमुळे आजची पिढी नक्कीच समजू शकते. लेखकाने तुकोबांच्या मनाची अवस्था आणि इंद्रायणीची अवस्था सुंदररीत्या मांडली आहे. गाथा पाण्यात बुडवतानाचे शब्द वाचताना आपसूकच या दुसऱ्या भागासाठी घेतलेले चित्र डोळ्यांसमोर येते. पुढचा प्रसंग, तो विलाप पाहून मन हेलावते. तुकोबा समजून घेता घेता बायको आवलीची मनःस्थिती, ते प्रसंग अन् आवलीचा आक्रोश त्या काळच्या वास्तवाची जाणीवही करून देतात. 'तुका म्हणे' हॅशटॅगच्या ट्रेंडने बदललेली दिशा, ट्विटर क्रॅश आणि जगभरात पोहोचलेल्या तुकोबांच्या कविता, हे सर्व वाचतानाच खूप भन्नाट काहीतरी वाटते. गुळ्याला इंद्रायणीत तरंगताना दिसणाऱ्या कवितांचा प्रसंग वाचकाच्याही ओठांवर हसू आणतो. धर्म, स्त्री-पुरुष, शतकानुशतकांच्या परंपरा, वर्णव्यवस्था, अंतरंग बहिरंगावरील भाष्य, ज्ञानाधिकार, इ. अनेक गोष्टी हाताळणे लेखकाला चांगले जमले आहे. मीडिया शब्दाचा संदर्भ इथे अगदी उत्तमरीत्या वापरलाय, असे मला वैयक्तिकरीत्या तरी वाटते. वेगळ्या पद्धतीने तुकोबांच्या जीवनाला अनुभवणे वाचकमनाला समाधान देते. अस्पृश्यांना पोटाशी धरून त्यांना माणूस म्हणून वागणूक मिळावी म्हणून व्यवस्थेला अंगावर घेणारा, भांडणारा तुकोबा, रंजल्या गांजल्यांचा विचार करणारा तुकोबा, हसतमुख तुकोबा, अक्षरश्रम करणारा तुकोबा, गहाणखाती पाण्यात बुडवणारा तुकोबा, तुकोबा नावाचं गारूड असलेला तुकोबा,.. तुकोबांची अशी बरीच रूपे आपल्याला या कादंबरीत अनुभवायला मिळतात.