रक्ताचे पाणी
दुसऱ्या दिवशी सकाळची किरणं माळावर पसरली होती, पण खंडूच्या मनात मात्र काळोख दाटला होता. त्याने मेंढरं सोडलीच होती की वस्तीवर काही गाड्यांचा आवाज आला. खंडूने पाहिलं, सावकार आपल्या दोन धिप्पाड माणसांसह त्याच्या पालासमोर येऊन उभा ठाकला होता.
सावकार म्हणजे गावातला एक कडक स्वभावाचा माणूस. व्याजाचे पैसे वसूल करण्यासाठी तो कुणाचीही गय करत नसे.
"काय खंडू, कधी फेडणार आहेस कर्ज ? वर्ष झालं, फक्त आश्वासनं देतोयस!" सावकाराचा आवाज वस्तीभर घुमला.
खंडूची आई, आक्का, थरथरत्या हाताने बाहेर आली. "सावकार, थोडा वेळ द्या की. या वेळेस पाऊसपाणी चांगलं झालंय, लोकर विकली की तुमचे पैसे देऊन टाकू."
"लोकर विकून किती पैसे येणार? आणि लोकर विकायला अजून दोन महिने बाकी आहेत. मला माझे पैसे आजच्या आज हवेत, नाहीतर तुझ्या कळपातली ती 'काली' आणि 'पांढरी' ही दोन्ही गाभण मेंढरं मी घेऊन जाणार," सावकारानं करड्या सुरात सांगितलं.
मेंढपाळासाठी त्याची मेंढरं म्हणजे केवळ प्राणी नसतात, तर ती त्याची मुलं असतात. खंडूच्या अंगाचा थरकाप उडाला. ती दोन्ही मेंढरं खंडूने खूप प्रेमाने सांभाळली होती.
"सावकार, पाया पडतो तुमच्या, पण मेंढरं नेऊ नका. ती आमच्या जगण्याचं साधन आहेत. मी शहरात जाऊन मजुरी करीन, पण तुमचे पैसे व्याजासह परत देईन," खंडू गयावया करत म्हणाला.
"मला तुझी नाटकं नकोत. माणसं हो, धरा ती मेंढरं!" सावकाराने हुकूम सोडला.
सावकाराची माणसं मेंढरांच्या कळपात शिरली. मेंढरं घाबरून सैरावैरा धावू लागली. खंडूचा लाडका कुत्रा 'राघू' जोरात भुंकू लागला, पण सावकाराच्या माणसाने त्याला लाथ मारून दूर केलं. हे पाहून खंडूचा संयम सुटला. त्याने आपली काठी हातात घेतली आणि त्यांच्या आडवा उभा राहिला.
"बघूया, माझ्या मेंढरांना हात कोण लावतंय ते!" खंडूच्या डोळ्यांत आग होती.
वातावरण तणावाचं झालं होतं. तेवढ्यात तिथे सजूचे वडील, सयाजी तात्या धावत आले. "थांबा! सावकार, थांबा. या पोराच्या अंगावर हात टाकू नका. आम्ही मार्ग काढू."
तात्यांनी सावकाराला बाजूला नेऊन काहीतरी समजावलं. बराच वेळ चर्चा झाली. शेवटी सावकार वळला आणि म्हणाला, "ठीक आहे, पंधरा दिवसांची मुदत देतो. पंधरा दिवसांत पैसे मिळाले नाहीत, तर तुमची अख्खी वस्ती मी खाली करायला लावीन, लक्षात ठेवा!"
सावकार निघून गेला, पण मागे भीतीची सावली सोडून गेला. खंडू हताश होऊन जमिनीवर बसला. त्याच्या डोळ्यांत पाणी होतं.
"तात्या, काय बोललात तुम्ही त्याला?" खंडूने विचारलं.
तात्यांनी दीर्घ निश्वास सोडला. "खंडू, मी त्याला सांगितलंय की सजूच्या लग्नासाठी जे काही पैसे मी जमवलेत, त्यातले काही तुला उसणे देईन. पण त्या बदल्यात तुला एक काम करावं लागेल."
"कोणतं काम?"
"शहराच्या सीमेवर एका बिल्डरचं मोठं काम सुरू आहे. तिथे रात्रंदिवस खडी फोडायला माणसं हवीत. तिथला पगार चांगला आहे. तुला आणि सजूला तिथे कामाला जावं लागेल. आपली मेंढरं आक्का आणि मी मिळून सांभाळू."
खंडू काळजीत पडला. माळावर मोकळ्या हवेत राहणाऱ्या धनगराला शहरातल्या सिमेंटच्या जंगलात आणि धुळीच्या कामात जाणं म्हणजे तुरुंगवासासारखं होतं. पण आपली इज्जत आणि मेंढरं वाचवण्यासाठी दुसरा मार्ग नव्हता.
संध्याकाळी सजू खंडूला भेटायला आली. तिचा चेहरा रडवेला झाला होता.
"खंडू, आपल्याला शहरात जावं लागणार? मला खूप भीती वाटतेय," ती म्हणाली.
खंडूने तिचे हात आपल्या हातात घेतले. "घाबरू नकोस सजू. मी आहे ना तुझ्यासोबत. हा फक्त पंधरा-वीस दिवसांचा प्रश्न आहे. एकदा सावकाराचे पैसे दिले की आपण परत आपल्या माळावर येऊ. कष्टाला आपण कधी घाबरलोय का?"
"पण ते लग्नाचं काय? बाबांनी त्या शहरातल्या मुलाला हो म्हटलं तर?" सजूने मनातली खरी भीती बोलून दाखवली.
खंडू शांत झाला. त्याला माहीत होतं की, केवळ पैसे कमावून संघर्ष संपणार नाही. सजूला मिळवण्यासाठी त्याला समाजाच्या रीतीरिवाजांशी आणि तिच्या वडिलांच्या निर्णयाशीही लढावं लागणार होतं.
त्या रात्री खंडूने आपली झोळी बांधली. उद्याचा प्रवास खडतर होता. एका बाजूला मेंढरांचा कळप सुटणार होता आणि दुसऱ्या बाजूला आयुष्यातील नवीन संघर्षाची ठिणगी पडणार होती.
धनगर समाजाच्या या दोन जीवांना आता कष्टाच्या भलत्याच वाटेवर चालायचं होतं, जिथे प्रेम आणि भूक यांचा एकमेकांशी सामना होणार होता.
Download the app
आता वाचा ईराच्या कथा सोप्या पद्धतीने, आजच ईरा app इंस्टॉल करा