आपण ज्या समाजात जगतो, तिथं शब्द आणि कृती यांचं अंतर एवढं वाढलं आहे की, माणूस स्वतःलाच ओळखू शकत नाही. आपण सर्व जण प्रामाणिकपणा, नैतिकता, समानता यांची मोठमोठ्यानं भाषणं देतो; पण प्रत्यक्ष कृतीच्या वेळी, त्याच तत्त्वांचा विसर पाडतो. हाच तो दुटप्पीपणा, जो आपल्या जीवनात नकळत शिरतो आणि आपल्या विचारांचं प्रतिबिंब विकृत करतो.
मुलगी बाहेर कामाला गेली की “आजच्या मुली धाडसी झाल्यात” असं म्हणायचं, पण तीच मुलगी उशिरा घरी आली की समाज तिच्या चारित्र्यावर प्रश्न उपस्थित करतो. मुलगा भावनाशील झाला की “तो कमकुवत आहे” असं ठरवलं जातं. एकीकडे आपण ‘समता’ म्हणतो, आणि दुसरीकडे त्याच समतेचा न्याय लिंग, धर्म, जाती, आणि आर्थिक स्थितीवर ठरवतो. हा विरोधाभासच समाजाचं अध:पतन घडवतो.
आपण ‘स्वतःसाठी’ आणि ‘इतरांसाठी’ दोन वेगवेगळे मापदंड ठेवलेत. आपला राग “न्याय्य” असतो, पण दुसऱ्याचा राग “असंवेदनशीलता”. आपलं चुकणं “परिस्थितीमुळे” असतं, पण दुसऱ्याचं चुकणं “स्वभावदोष”. आपल्याला जेव्हा स्वार्थ साधायचा असतो, तेव्हा नियम मोडले तरी चालतात; पण जेव्हा दुसरा तसंच करतो, तेव्हा आपण नैतिकतेचा गवगवा करतो.
कधी विचार केला आहे का — आपण असं का वागतो?
कदाचित कारण, सत्य स्वीकारणं सोपं नसतं. समाजात एक ‘मुखवटा’ लावून राहणं आपल्याला सुरक्षित वाटतं. आपली चूक झाकण्यासाठी आपण दुसऱ्याचा दोष दाखवतो. पण प्रत्येक मुखवट्याच्या मागे एक असुरक्षित मन लपलेलं असतं — ज्याला स्वीकार मिळावा, प्रेम मिळावं, आणि निंदेपासून सुटका व्हावी असं वाटतं.
कदाचित कारण, सत्य स्वीकारणं सोपं नसतं. समाजात एक ‘मुखवटा’ लावून राहणं आपल्याला सुरक्षित वाटतं. आपली चूक झाकण्यासाठी आपण दुसऱ्याचा दोष दाखवतो. पण प्रत्येक मुखवट्याच्या मागे एक असुरक्षित मन लपलेलं असतं — ज्याला स्वीकार मिळावा, प्रेम मिळावं, आणि निंदेपासून सुटका व्हावी असं वाटतं.
खरं तर दुटप्पीपणा हा फक्त समाजाचा दोष नाही — तो प्रत्येकाच्या मनातला संघर्ष आहे. आपण जसे दिसू इच्छितो आणि प्रत्यक्षात जसे आहोत, या दोहोंमध्ये जी दरी आहे, तिथंच हा दुटप्पीपणा जन्म घेतो. आणि जोपर्यंत आपण स्वतःला ओळखत नाही, तोपर्यंत समाज बदलण्याची आशा व्यर्थ आहे.
आपण जेव्हा आरशात पाहतो, तेव्हा आपल्याला आपला चेहरा दिसतो — पण कधी आरशात आपलं अंतःकरण पाहायचा प्रयत्न केला आहे का? त्या प्रतिबिंबात आपली भीती, असुरक्षितता आणि ढोंगीपणा स्पष्ट दिसतो. आणि एकदा का आपण त्या आरशात स्वतःचा दुटप्पीपणा पाहिला, तर त्यानंतर बदल आपोआप सुरू होतो.
शेवटी, समाज बदलायचा असेल, तर सुरुवात स्वतःकडून करावी लागते.
आपण जसं जगाकडून प्रामाणिकपणा, समानता, आणि संवेदनशीलता अपेक्षित करतो, तसं स्वतःमध्ये आणण्याचा प्रयत्न केला — तर कदाचित दुटप्पीपणाचं हे जाळं हळूहळू सैल होईल.
तेव्हाच समाज खरंच प्रगल्भ बनेल — मुखवट्याशिवाय जगायला धैर्य असलेला.
आपण जसं जगाकडून प्रामाणिकपणा, समानता, आणि संवेदनशीलता अपेक्षित करतो, तसं स्वतःमध्ये आणण्याचा प्रयत्न केला — तर कदाचित दुटप्पीपणाचं हे जाळं हळूहळू सैल होईल.
तेव्हाच समाज खरंच प्रगल्भ बनेल — मुखवट्याशिवाय जगायला धैर्य असलेला.
Download the app
आता वाचा ईराच्या कथा सोप्या पद्धतीने, आजच ईरा app इंस्टॉल करा