घराला असावे अंगण...

घराला असावे अंगण...
"आजी बघ नां गं, आपल्या अंगणातला पारिजातक कसा छान फुलला आहे." साक्षी आपल्या आजीला आवाज देत होती. अगं साक्षी, आजी देवपूजेला बसली आहे. तू एक काम कर. तू ही फुलं आजीला देवपूजेसाठी नेऊन दे. अवंतिका म्हणजे साक्षीची आई साक्षीला म्हणाली.
श्रावण आणि पारिजातक यांचे अतूट नाते आहे. श्रावणातल्या ऊन पावसाच्या लपंडावासोबतचं हा पारिजातक बहरतो. प्रत्येक सायंकाळी अंधार दाटू लागताचं आसमंतात आपल्या मंद सुगंधाची पखरण करत ही चांदणफुले उमलू लागतात. आणि मग वर आकाशात मंदपणे चमकणाऱ्या चांदण्यांची जणू ती प्रतिबिंबेच भासतात. पहाटवाऱ्याच्या झुळकी बरोबर एकेक करीत झाडापासून अलग होत धरणीवर पडतात आणि धरणीवर जणू एक सुंदर गालिचा तयार होतो. पारिजातकाची फुले म्हणजे जणू माणिक मोतीचं.
अशा तऱ्हेने घराच्या अंगणातल्या झाडांपैकी हे पारिजातकाचं एक झाड. खरंच "घराला असावे अंगण, अंगणात असावी तुळस,झाडे,वेली." असे म्हणतात. ते अगदी खरंच आहे.
घरासमोरील मोकळा, कुठे गोलाकार, तर कुठे चौकोनी आकारात दिसणारा छान पैकी शेणानं सडा सारवण केलेला भाग म्हणजे अंगण.आजच्या परिस्थितीनुसार त्यात थोडा बदल झालेला दिसून येतो. फक्त अंगणात सुद्धा टाइल्स दिसतात. बाकी अंगण म्हणजे अंगणचं. चारी बाजूने तुळस, जास्वंद, अबोली, झेंडू ही फुल झाडे तसेच लिंबू, कढीपत्ता, पेरू अशी झाडे सुद्धा अंगणात असतात.
विशेषतः ग्रामीण संस्कृतीच्या आदरातिथ्यात मोलाची भूमिका बजावणारा स्वच्छ सुंदर परिसर म्हणजे अंगण. अवंतिका अंगणातल्या झाडांकडे बघत होती. त्यावरून तिला तिचा भूतकाळ आठवला. तिचे माहेर खेडेगाव. भले मोठे कवेलूचे घर, घरासमोर विस्तीर्ण अंगण.लागूनचं गाईगुरांचा गोठा. याच अंगणानं आज पर्यंत सर्वांची मने जोडून ठेवली होती.
अगदी कोणताही लहान मोठा कार्यक्रम असला तरीही या अंगणाची साक्ष हवीच. ग्रामीण संस्कृतीला कोणी भेट द्यायचं ठरवलं आणि माणसं एकत्रितपणे इथे आली तर अंगणात बसण्यालाच पसंती देतात. मग इथेच गप्पांच्या फेरी रंगतात. विचारांची आदान प्रदान होते.
माणसं कामावर गेली, घरची काम आटोपली, की मग महिला मंडळींची मैफील जमते. गप्पाटप्पा होतात. या महिन्यात कोणकोणते सण येतात, कोणाचा वाढदिवस येतो, कुणाकडे पाहुणे आले, कुणाकडे भांडण झालं अगदी दिलखुलास चर्चा रंगते. घरात एखादा लहान प्रसंग वा अन्य कोणताही धार्मिक कार्यक्रम असो, आधी अंगणातल्या सुशोभीकरणावर भर दिला जातो.
निसर्गातील हिरव्या गार तोरणासारख्या वेली, झाडांचे खांब बांधून मांडव घातला जातो. आता वाढत्या शहरीकरणामुळे खेडी ओस पडत आहेत. जो तो शिक्षणासाठी, रोजगारासाठी शहराकडे वळत आहे. त्यामुळे शहरातील लोकसंख्या वाढली आहे. शहरात जागा अपुरी पडू लागली आहे.
अंगणाची जागा पर्यायाने टेरेसने घेतली. मात्र तरीही टेरेसला अंगणातील सडा सारवणाची जागा घेता आली नाही, की अंगणात निसर्गातल्या वेली, झाडांचे खांब यांच्या मांडवाची टेरेसवरील रंगीत, शोभिवंत कापडी मांडवाशी तुलना करता येत नाही.
अंगण हे एक घरचं आहे. निसर्गाच्या सहवासातलं. उन्हाळ्यात अंगाची लाहीलाही होत असताना थंडगार वाऱ्याच्या झुळकीने सुखावणारं. असं हे आभाळाच्या छायेखालील सुंदर अंगण.
इथेचं जेवायचं, मनसोक्त गप्पा मारायच्या व इथेच झोपायचं. सकाळी सकाळी पारिजातकाच्या फुलांचा पडलेला सडा पाहायचा तो वेचायचा. असं एक प्रत्येकाला हवंहवंसं वाटणारं मोकळं अंगण.याच अंगणात मी बालपण अनुभवले. आता मात्र केवळ आठवणीचं.
एवढ्यात "अगं आई, कुठे आहेस?" अंगणातील झाडांचे निरीक्षण करत असताना भूतकाळात रमलेली अवंतिका साक्षीच्या आवाजाने दचकली. आले गं, असे म्हणत लगबगीने ती घरात गेली. खरंच घरातील प्रत्येकाला आकर्षित करणारे हे अंगण आज मात्र शहरातील फ्लॅट संस्कृती मुळे दिसेनासे झाले आहे हेही तेवढेच खरे.
सौ. रेखा देशमुख