शीर्षक : अवखळपणाची ओळख, मनाच्या स्वातंत्र्याचं निरागस रूप
‘अवखळ’ हा शब्द ऐकला की आपल्या डोळ्यांसमोर उभं राहतं ते निरागस हास्य, खोडकर नजर, न थांबणारी चपळ हालचाल आणि क्षणात बदलणारा भावविश्व. अवखळपणा म्हणजे केवळ खोड्या काढणं नाही, तर तो मनाच्या स्वातंत्र्याचा, सहजतेचा आणि जिवंतपणाचा एक सुंदर आविष्कार आहे. आयुष्याच्या प्रवासात माणूस अनेक भूमिका निभावतो कर्तव्यदक्ष, गंभीर, जबाबदार पण या सगळ्या थरांखाली कुठेतरी दडलेला असतो एक अवखळ मनाचा कोपरा, जो आपल्याला पुन्हा पुन्हा जिवंत असल्याची जाणीव करून देतो.
अवखळपणा प्रामुख्याने बालपणाशी जोडला जातो. लहान मूल जेव्हा कोणताही संकोच न ठेवता हसतं, धावतं, पडतं आणि पुन्हा उभं राहतं, तेव्हा त्याच्या प्रत्येक कृतीत अवखळपणाचं दर्शन घडतं. त्या वयात ना समाजाची भीती असते, ना टीकेची जाणीव. जे मनात येईल ते व्यक्त करणं, आनंदाला मोकळेपणाने कवटाळणं, दुःखालाही रडून मोकळं करणं हीच तर अवखळतेची खरी ओळख आहे. जसजसा माणूस मोठा होतो, तसतसं हे अवखळपण हळूहळू जबाबदाऱ्यांच्या ओझ्याखाली दबलं जातं.
समाज मात्र अनेकदा अवखळपणाकडे नकारात्मक दृष्टीने पाहतो. ‘अवखळ आहे’, ‘जरा जास्तच मोकळा आहे’, ‘वयाला शोभत नाही’ अशा शब्दांतून अवखळपणाला मर्यादा घालण्याचा प्रयत्न केला जातो. प्रत्यक्षात मात्र अवखळपणा म्हणजे बेजबाबदारपणा नसून, तो जीवनाकडे पाहण्याची एक सकारात्मक दृष्टी आहे. अवखळ माणूस आयुष्याला फार गांभीर्याने न घेता, त्यातील छोट्या छोट्या क्षणांचा आनंद घेण्याची कला जाणतो.
अवखळपणाचं आणखी एक सुंदर रूप म्हणजे सर्जनशीलता. कलाकार, कवी, लेखक, नर्तक यांच्या कलाकृतींमध्ये जे स्वाभाविकपण, सहजता आणि नवनिर्मिती दिसते, त्यामागे बहुतेक वेळा अवखळ मनच कार्यरत असतं. जे मन चौकटीत अडकलेलं नसतं, जे प्रश्न विचारायला घाबरत नाही, तेच मन नवे विचार, नवी रूपं आणि नवे अर्थ घडवू शकतं. म्हणूनच अवखळपणा हा केवळ स्वभावधर्म नसून सर्जनशील ऊर्जेचा स्रोत आहे.
नातेसंबंधांतही अवखळपणाला अनन्यसाधारण महत्त्व आहे. प्रेमातला हलकासा रुसवा, गोड खोड्या, अनपेक्षित हसू, निरागस हट्ट हे सगळं अवखळपणामुळेच नात्याला जिवंत ठेवतं. जिथे सगळं फारच औपचारिक, मोजूनमापून असतं, तिथे नात्यांत कोरडेपणा येतो. अवखळपणा त्या कोरडेपणावर ओलावा आणतो, नात्यांना श्वास देतो.
अवखळपणा आणि बंडखोरी यांच्यात एक सूक्ष्म फरक आहे. अवखळपणा हा निरागस असतो, तर बंडखोरीत जाणीवपूर्वक विरोध असतो. अवखळ माणूस नियम मोडतो खरा, पण तो द्वेषाने नाही तर सहजतेने. त्याचा उद्देश कुणाला दुखावण्याचा नसतो, तर स्वतःच्या मनाला मोकळं ठेवण्याचा असतो. म्हणूनच अवखळपणाला समजून घेणं गरजेचं आहे, दडपून टाकणं नव्हे.
आजच्या धावपळीच्या, स्पर्धात्मक जगात अवखळपणा जपणं अधिकच कठीण झालं आहे. सततची तुलना, अपेक्षांचं ओझं, यश अपयशाची भीती यामुळे माणूस आतून कोरडा होत चालला आहे. अशा वेळी अवखळपणाचं एक क्षणभर दर्शन जरी झालं, तरी मन हलकं होतं. एखादं मनापासून आलेलं हसू, निरर्थक वाटणारी पण आनंद देणारी कृती, क्षणिक वेडेपण हे सगळं मानसिक आरोग्यासाठीही तितकंच आवश्यक आहे.
अवखळपणा म्हणजे आयुष्याकडे बालसुलभ नजरेने पाहण्याची क्षमता. सगळं काही मिळवायचंच, सिद्ध करायचंच या अट्टहासापेक्षा ‘आजचा क्षण सुंदर आहे’ हे जाणणं म्हणजे अवखळ मनाची परिपक्वता. खरं तर परिपक्वता म्हणजे अवखळपणा गमावणं नव्हे, तर तो योग्य ठिकाणी, योग्य पद्धतीने जपता येणं.
शेवटी असं म्हणावंसं वाटतं की, अवखळपणा हा आयुष्याचा दोष नाही, तर तो एक देणगी आहे. जी देणगी माणसाला माणूसपणाची आठवण करून देते. गंभीरतेच्या गर्दीत हरवू न देता, तो आपल्याला पुन्हा पुन्हा हसवतो, जगायला शिकवतो. म्हणूनच आयुष्याच्या प्रत्येक टप्प्यावर थोडंसं अवखळपण जपणं आवश्यक आहे कारण तेच आपल्याला आतून जिवंत ठेवतं, आणि आयुष्याला खऱ्या अर्थाने अर्थपूर्ण बनवतं.
©® सचिन कमल गणपतराव मुळे...
परभणी, ९७६७३२३३१५
परभणी, ९७६७३२३३१५
Download the app
आता वाचा ईराच्या कथा सोप्या पद्धतीने, आजच ईरा app इंस्टॉल करा