गावाच्या हृदयात वसलेली ती एक छोटीशी पडीक वस्ती, जिच्या अंगणात पावसाळ्यात कुजलेल्या मातीचा गंध दरवळायचा, उन्हाळ्यात धूळ उडायची आणि हिवाळ्यात अंगणात मातीच्या चुलीवर चहा उकळायचा. त्या घरात जन्मलेली दिव्या – दिसायला साधी, बोलायला धीट, आणि विचारांनी स्वप्नाळू.
आज ती अंगणात उभी होती. झोपडीसारख्या घराच्या मातीच्या भिंतींना हात लावून ती काहीतरी आठवण्याचा प्रयत्न करत होती. भिंतीच्या कोपऱ्यात तीच उभी होती, जिथे ती लहानपणी लपाछपी खेळायची. तिच्या डोळ्यांत जरा धुकं आलं होतं… आठवणींचं, भावनांचं आणि उद्याच्या अनिश्चिततेचं.
आई, माझं सगळं व्यवस्थित भरलंय बॅगेत. भाकरतुप, शेंगदाण्याची चटणी, थोडा साखरेचा पुडका आणि तुमचं प्रेम...दिव्याने मायेने आईकडे पाहिलं.
आई चिवचिवत्या आवाजात म्हणाली,
अगं, एवढं दूर शहरात जातेस, तेव्हा गरम भाकरी कोण देणार गं तुला रोज? आईचे डोळे भरून आले. पण चेहऱ्यावरचं हसू मात्र ढळलं नाही. जणू एक सवयच झाली होती – दुःख लपवण्याची.
अगं, एवढं दूर शहरात जातेस, तेव्हा गरम भाकरी कोण देणार गं तुला रोज? आईचे डोळे भरून आले. पण चेहऱ्यावरचं हसू मात्र ढळलं नाही. जणू एक सवयच झाली होती – दुःख लपवण्याची.
आई, मला शिकायचंय, मोठं व्हायचंय. आजूबाजूच्या लोकांनी मला जे नाव दिलं, त्याच नावावर शिक्का बसू द्यायचा नाही.
आईने तिला घट्ट मिठी मारली. त्या मिठीतून धीरही होता, आणि भीतीही. कोण काय बोललं त्याकडे लक्ष नको देऊ. तू काय आहेस, हे तुला माहिती आहे. आणि हो... कोणाचं वाईट करू नकोस, पण स्वतःवर अन्यायही सहन करू नकोस.
बाबा घरात एका खुर्चीत बसले होते. त्यांचे डोळे निवांत होते, पण त्यात खोलवर काहीतरी वेगळं होतं. त्यांनी दिव्याकडे पाहिलं – जणू पहिल्यांदाच पाहत आहेत. हे माझं पोरगं आता मोठं झालंय,असं त्यांच्या चेहऱ्यावर लिहिलं होतं.
बाबा, मी तुमच्या अपेक्षा पूर्ण करेन, दिव्याने हळूच त्यांच्या पायाशी हात लावला.
बाबांनी तिच्या डोक्यावर हात ठेवला. पोरी, जग खूप मोठं आहे. तिथं कुणी आपलं नाही, हे लक्षात ठेव. स्वतःच्या पायावर उभी राहणं हीच खरी शान असते. तुला खूप काही शिकायचं आहे. पण स्वतःच्या मूल्यांना विसरू नकोस.
त्या शब्दांतून एक प्रकारचा आशीर्वाद होता – शांत, स्थिर आणि खंबीर.
दिव्याच्या शहरात जाण्याच्या बातमीने गावात चैतन्य निर्माण झालं होतं, पण ते फक्त वरवरचं होतं. वस्तीतल्या गल्ल्यांमधून कुजबुज ऐकू येत होती — काही चांगली, काही बोचणारी, आणि काही विचारप्रवर्तक.
ती दिव्या ना? ती शहरात जात आहे म्हणे !
हो गं, तीच. शिकायला म्हणे! पण काय गरज आहे मुलींना एवढं शिकायची? घरात राहून संसार करायचा ना!
म्हणजेच! त्यात तिच्या बाबतीत तर सगळेच वेगळं आहे. तिच्या घरचा इतिहास माहितीच आहे सगळ्यांना...
हो गं, तीच. शिकायला म्हणे! पण काय गरज आहे मुलींना एवढं शिकायची? घरात राहून संसार करायचा ना!
म्हणजेच! त्यात तिच्या बाबतीत तर सगळेच वेगळं आहे. तिच्या घरचा इतिहास माहितीच आहे सगळ्यांना...
या शब्दांनी दिव्याच्या कानावर येणाऱ्या प्रत्येक आवाजामागे एक विषारी टीका होती. पण तिच्या पायांच्या पावलांनी मात्र अजिबात डगमगून दिलं नाही. तिने ठरवलं होतं — कोण काय बोलतं याच्याशी तिच्या ध्येयाचं काहीही घेणं-देणं नाही.
गावातील शाळेच्या मागील रस्त्याने ती हळूहळू चालत होती. त्या वाटेवरून ती अनेक वेळा शाळेत गेली होती – पाठीवर दप्तर, चेहऱ्यावर आशा आणि डोळ्यांत स्वप्न. पण आज त्या स्वप्नांनी एक नवा वळण घेतलं होतं.
दिव्या! एका ओळखीच्या आवाजाने ती थबकली.
समोर छोटू उभा होता – तिचा लहानपणीचा मित्र. चेहऱ्यावर निष्पापपणा, डोळ्यांत प्रश्न.
तू खरंच जातेस का? शहरात? छोटूचा स्वर थरथरत होता.
हो रे छोटू. पण मी परत येईन. काहीतरी बनून येईन. तुझ्यासारख्या खूप छोट्यांना शिकवायला,दिव्याने हसून सांगितलं.
मग मी वाट पाहीन तुझी!असं म्हणून तो धावत गेला.
ती हसली... आणि मनातच म्हटलं, 'ही वाट पाहणारी डोळ्यांची नितळ पारदर्शकता माझ्यासाठी प्रेरणा ठरणार आहे.'
बसस्टँडवर त्या दिवशी नेहमीपेक्षा जास्त गर्दी होती. तिथं निघणाऱ्या बसप्रमाणेच, अनेकांच्या नजरा दिव्याकडे वळलेल्या. काही जिज्ञासू, काही कौतुकाने, काही संशयाने.
दिव्याच्या हातात एक बॅग होती – जुनी पण स्वच्छ. आईने एक छोटीशी थैली गाठ बांधून दिली होती. त्यात देवाची मूर्ती, दोन साखर-खडीच्या गोळ्या, आणि एक चिठ्ठी होती — कधी वाट चुकली, तर ही देवळात ठेव. देव तुला पुन्हा योग्य मार्ग दाखवेल.
तिचं मन थरथरत होतं, पण चेहरा मात्र निर्धाराने उजळलेला होता.
बस समोर आली. ड्रायव्हरने हॉर्न वाजवला.
पुणे – मुंबई – थांबे – सिटी सेंट्रल , असं मोठ्ठं फलक झळकत होतं.
पुणे – मुंबई – थांबे – सिटी सेंट्रल , असं मोठ्ठं फलक झळकत होतं.
आईने तिचे हात घट्ट पकडले. माझं लेकरू आता मोठं झालं… पण काहीही झालं तरी परत यायचं, हो का? तिच्या डोळ्यांतून अश्रू ओघळत होते.
आई, मी रोज फोन करेन. आणि अभ्यास संपवून परत यायला नक्की येईन. दिव्याच्या गळ्याजवळ काहूर आलं.
बाबांनी एकदम शांतपणे तिच्या खांद्यावर हात ठेवला. गेलीस तर यश मिळवूनच परत ये. आणि हे घे – तुझा जुना पेन. याने तुझं पहिलं कविता लेखन केलं होतंस ना? लक्षात ठेव – शब्द हेच तुझे शस्त्र आहेत.
ती बसमध्ये चढली. खिडकीजवळची जागा घेतली. डोळ्यांनी आई-बाबांना शेवटचं निरखून पाहिलं.
बस सुरु झाली... गाव मागे पडत गेलं... पायाखालची माती मागे पडत गेली... आणि सुरू झाली दिव्याची कसोटी – स्वाभिमानाच्या शोधात.
बस सुरु झाली... गाव मागे पडत गेलं... पायाखालची माती मागे पडत गेली... आणि सुरू झाली दिव्याची कसोटी – स्वाभिमानाच्या शोधात.
बसने शहरात प्रवेश केला तेव्हा दिव्याच्या डोळ्यांत एकाच वेळी आश्चर्य, उत्सुकता आणि थोडी भीतीही होती. मोठमोठ्या इमारती, ट्रॅफिकची गर्जना, आणि माणसांची गर्दी – हे सारं तिला नवखं वाटत होतं. गावातल्या शांत गल्ल्यांमधून आलेली दिव्या या कोलाहलात थोडीशी हरवलेली वाटत होती.
शिवाजीनगर... शिवाजीनगर...कंडक्टरचा आवाज ऐकून तिने आपल्या बॅगेकडे हात नेला आणि पटकन खाली उतरली.
तिने हातातले कागद पुन्हा एकदा पाहिले – कॉलेजचा पत्ता, हॉस्टेलचा पत्ता, आणि कॉलेजमधल्या एकमेव ओळखीच्या व्यक्तीचं नाव – प्रोफेसर देशमुख. एक अनोळखी शहर, अनोळखी लोक, आणि अनोळखी वाटा. पण तिच्या मनात होता तोच जुना निर्धार – माझं स्वाभिमान मी कुणाच्याही पायाखाली नाही घालणार.
तिच्या काठीवरच्या पावलांनी, तिला हॉस्टेलपर्यंत पोहोचवलं. एक जुनं इमारतीसारखं दिसणारं महिला वसतिगृह – जिथे भिंती रंगवलेल्या होत्या पण तशाच पोकळ वाटत होत्या. स्वागताला कुणी नव्हतं, ना हसरा चेहरा, ना आपुलकीचा हात.
ती आत गेली. रिसेप्शनवर एक मध्यमवयीन बाई बसल्या होत्या – साडीमध्ये, चेहऱ्यावर कडकपणा आणि आवाजात आदेश.
नाव?......त्या बाई
दिव्या पाटील...
गाव?....
खेड – सातारा जिल्हा.
खाली बसा. फॉर्म भर. मग रूम दाखवते.
दिव्या पाटील...
गाव?....
खेड – सातारा जिल्हा.
खाली बसा. फॉर्म भर. मग रूम दाखवते.
दिव्या शांतपणे खाली बसली. खोलीभर सगळ्या मुलींची कुजबुज होती. कोणी फोनवर बोलत होतं, कोणी जोरजोरात हसत होतं, तर कोणी दिव्याकडे पाहून नाकं मुरडत होतं.
ही कोण नवी बक्री आलीय ग... काय साडी नेसलीये! गावठी वाटते...बघूया किती टिकते इथे... शहर म्हणजे खेळ नव्हे...
त्या शब्दांनी दिव्याच्या कानाला टोचणी लावली, पण तिने चेहऱ्यावर एकही भावना उमटू दिली नाही. तिने फॉर्म भरला, सगळं व्यवस्थित दिलं आणि रूममध्ये जायला निघाली.
रूम नं. ३२ – ही तिची पहिली शहरी जागा होती. खोली लहानशी होती, एक लाकडी पलंग, एक कपाट, आणि एक खिडकी जी दुसऱ्या इमारतीच्या भिंतीकडे उघडत होती. खोलीमध्ये आधीच एक मुलगी होती – नुपूर. ती केसात जेली लावून मोबाइलमध्ये काहीतरी करत होती.
हाय....दिव्याने शांतपणे म्हटलं.
नुपूरने एक कटाक्ष टाकला आणि म्हणाली,हे रूममेट्स वारंवार बदलतात, पाहू किती दिवस आहेस इथे. आणि परत फोनमध्ये.
दिव्याने कपाट उघडलं, स्वतःचे कपडे लावले, आणि देवाची मूर्ती हळूच एका कोपऱ्यात ठेवली. त्या दिवशी ती पहिल्यांदाच इतक्या अनोळखी जागेत झोपणार होती, जिथे कोणतीही ओळख नव्हती, कुणाचं प्रेम नव्हतं.
तिने स्वतःला थोडं आवरलं, कपाळाला ओलसर पदर लावला आणि खिडकीजवळ जाऊन पाहिलं...
भिंतीच होत्या, पण त्या भिंतीच्या पलीकडे एक नवीन आयुष्य होतं – जे तिला स्वतःच्या मेहनतीने घडवायचं होतं.
भिंतीच होत्या, पण त्या भिंतीच्या पलीकडे एक नवीन आयुष्य होतं – जे तिला स्वतःच्या मेहनतीने घडवायचं होतं.
Priyanka Mayur
Download the app
आता वाचा ईराच्या कथा सोप्या पद्धतीने, आजच ईरा app इंस्टॉल करा