सकाळचे सात वाजले होते. दिव्या अजूनही जागी होती – थोडा थकवा होता, पण डोळ्यांत एक विलक्षण झळाळी होती. गावातून शहरात आल्याच्या पहिल्याच रात्री तिला झोप पूर्ण लागली नव्हती. नुपूरने रात्री उशीरापर्यंत फोनवर बोलून तिचा थोडा त्रासच केला होता. पण तरीही – आज तिचा कॉलेजचा पहिला दिवस होता.
तिने जुनीशी पण नीट धुतलेली ड्रेस घातली – गर्द निळ्या रंगाचा टॉप आणि पांढरा सलवार. केस दोन वेण्या करून, हातात वही-कंपास आणि बॅग घेत तिने देवाच्या मूर्तीसमोर हात जोडले.
हे विठोबा... मला माझा मार्ग दाखव.
हे विठोबा... मला माझा मार्ग दाखव.
कॉलेजच्या गेटवर पाय ठेवल्याबरोबर दिव्याच्या मनात एक लहर पसरली – हेच का ते महाविद्यालय, ज्यासाठी मी गाव सोडलं? तिला आठवलं आईचं काळजीचं तोंड, वडिलांचा मौन, आणि आज्जीचं आशिर्वादांचं बोलणं.
गेटवर सुरक्षारक्षकांनी ID मागितली. तिचं नाव बघून त्यांनी अडवलं नाही. आणि मग तिने कॉलेजचं प्रांगण पहिल्यांदा पाहिलं – प्रशस्त मैदान, आजूबाजूला क्लासेस, एक सुंदर गार्डन, आणि मध्यभागी एक भव्य इमारत. हे सारं काही तिला मोठ्या स्वप्नातल्यासारखं वाटत होतं.
तिची लेक्चरची वेळ झाली होती – सामाजिक शास्त्र विषयाचं पहिलं वर्ग.
क्लासरूममध्ये प्रवेश करताच तिला अनेक चेहरे दिसले. काहींनी तिला पाहून मान हलवली, पण बहुतेकांचे डोळे तिला एका वेगळ्याच नजरेने न्याहाळत होते. काही हसत होते, काही कुजबुजत होते.
गावातून आलेली वाटते.बघा तिचं ड्रेसिंग..ओल्ड फॅशन!
दिव्याने तो त्रासदायक माहोल अनुभवला, पण ती कुणाकडे न पाहता सरळ शेवटच्या बाकावर जाऊन बसली. पहिल्या दिवशीच कोणाशी बोलायला तिच्या मनाला धीर होत नव्हता.
आणि मग वर्गात आले प्रोफेसर देशमुख – साधा कुर्ता-पायजमा, चेहऱ्यावर शिस्त आणि डोळ्यांत उत्सुकता. त्यांनी वर्गात एक नजर फिरवली आणि दिव्याकडे पाहून थोडसं हसले.
नवीन विद्यार्थिनी दिसते आहे – तुमचं नाव?
दिव्या थोडी घाबरली, पण उठून शांत आवाजात बोलली – दिव्या पाटील.
दिव्या थोडी घाबरली, पण उठून शांत आवाजात बोलली – दिव्या पाटील.
छान. दिव्या, आजचा विषय – ‘मानवी समाजातील बदल आणि शिक्षणाचं महत्त्व’. तुम्हाला काय वाटतं – शिक्षण का आवश्यक आहे?
दिव्याच्या डोळ्यांत चमक आली. हा तिचा विषय होता! ती स्वतः गावातून शिकायला आलेली होती, म्हणजे तिचं उत्तर तिच्या अस्तित्वात होतं.
सर, शिक्षण म्हणजे मला वाटतं – आत्मनिर्भरतेचा पहिला टप्पा आहे. गावाकडं आजही मुलींना शिकायला पाठवणं म्हणजे लाज वाटते काही घरांना. पण शिक्षणानेच मला शहरात येण्याचं स्वप्न दिलं. मला माझ्या पायावर उभं राहायचं आहे – आणि त्यासाठी शिक्षण हवं आहे!;
संपूर्ण वर्गात शांतता पसरली.
प्रोफेसर देशमुखांनी टाळ्या वाजवल्या – Well said. Welcome to the class, Divya.
ब्रेकमध्ये एका मुलीने तिच्या बाजूला येऊन विचारलं, तू खरंच गावातून आलीयस का?
हो. खेड गाव, सातारा जिल्ह्यातलं.
छान बोललीस तू वर्गात. माझं नाव नयना. मीही पुण्याजवळच्या तालुक्यातून आलेय. आपली मैत्री होऊया का?
दिव्याला पहिल्यांदाच शहरात कोणीतरी आपुलकीने विचारलं होतं. तिने गोड हसून होकार दिला.
नयनामुळे दिव्याचं मन थोडं हलकं झालं. दिवसाच्या शेवटी ती बरीच धडपडून, पण समाधानाने हॉस्टेलवर परतली.
रूमवर नुपूर अजूनही तिला दुर्लक्ष करत होती. पण आज दिव्याच्या चेहऱ्यावर एक वेगळंच तेज होतं. तिने दिवसाचा सारांश डायरीत लिहिला –
आज मी भीतीवर मात केली. आणि सगळ्या अनोळखी नजरा पार करत स्वतःचा आवाज शोधला. हाच तर आहे माझा स्वाभिमान.
दिव्याच्या हॉस्टेलमधला दुसरा दिवस कधीच सोपा नव्हता. सकाळी उठताच तिला कळलं की तिची संघर्षयात्रा अजून सुरूच आहे. नुपूर आणि तिच्या मित्रांनी आजही तिच्याकडे कटू नजरेने पाहिलं, तिच्या गावठी कपड्यांवर हसू केलं, आणि तिच्या शांत स्वभावाला त्रास देण्याचा प्रयत्न केला.
अरे, बघा बघा! गावातून आलेली अजूनही साडीमध्ये येते! शहरात तरी बदलायचं नाही का ? नुपूरने जोरात हसून म्हटलं.
दिव्याने शांतपणे उत्तर दिलं, मी माझा स्वाभिमान जपणार आहे.
पण त्यांना हे पटत नव्हतं. हॉस्टेलच्या छोट्या जागेत या छोट्या छोट्या टीका मोठ्या जखमा देत होत्या.
दिव्याला लक्षात आलं की इथे टिकायचं तर ती फक्त अभ्यासावर लक्ष द्यावं लागेल. पण नुपूर आणि तिची मंडळी यापुढे तिला त्रास देण्यास मागेपुढे पाहणार नव्हती.
दिव्याने मनाशी ठरवलं, हेच माझं कसोटीतलं पहिलं पाऊल आहे. मी हारणार नाही.
अनेकदा रात्री घरी गप्प बसून आई-वडिलांच्या आठवणी आठवायच्या. पण शहरात, या नव्या जगात तिला स्वतःच लढावं लागणार होतं.
दिव्याने ठरवलं, की ती हॉस्टेलमधील या छोट्या संघर्षांना आपल्या शिकण्याच्या उद्दिष्टासाठी कधीही आड येऊ देणार नाही. त्या दिवसापासून तिने स्वतःला अधिक बळकट बनवण्याचा संकल्प केला.
शिक्षणात लक्ष केंद्रित करण्यासाठी ती जास्त मेहनत करू लागली. कॉलेजमध्ये ती पहिलीच होती ज्याने सर्व नोट्स कागदावर नीट लिहिल्या आणि प्रत्येक वर्गात सक्रिय सहभाग घेतला.
हळूहळू काही मैत्रिणी तिला आवडू लागल्या. नयनासारखी मुळात सौम्य स्वभावाची मुलगी तिला जवळ घेतली. या नव्या मित्रांनी दिव्याला शहरात टिकण्याचा आत्मविश्वास दिला.
तिचा आत्मविश्वास वाढत गेला आणि तो नुपूरच्या तोंडून येणाऱ्या टीका-टिप्पण्यांना जबाब देण्याचा धैर्यही दिला. एका दिवसाला नुपूरने तिच्यावर जोरदार टीका केली तेव्हा दिव्याने थांबून शांतपणे म्हणाला,
तुम्ही माझ्या यशाला थांबवू शकत नाहीत. माझा आत्मविश्वास माझा मोठा सहारा आहे.
शहरातल्या आयुष्यात हळूहळू दिव्याने तिचं स्थान निर्माण करायला सुरुवात केली होती. कॉलेजमध्ये तिची शिस्त, अभ्यासातील चिकाटी आणि स्पष्ट विचार यामुळे अनेक प्रोफेसर तिचं कौतुक करायला लागले.
प्रोफेसर देशमुखांनी एका वर्गात तिचा उल्लेख करत म्हटलं,
“काही विद्यार्थी आपली पार्श्वभूमी विसरून, फक्त मेहनतीच्या जोरावर पुढं जाण्याचा प्रयत्न करतात. दिव्या म्हणजे त्याचं उदाहरण आहे.”
“काही विद्यार्थी आपली पार्श्वभूमी विसरून, फक्त मेहनतीच्या जोरावर पुढं जाण्याचा प्रयत्न करतात. दिव्या म्हणजे त्याचं उदाहरण आहे.”
हे ऐकताच वर्गात एक टाळी वाजली – ती नयना होती. तिच्या डोळ्यात दिव्यासाठी सच्चा आदर होता.
दिव्याच्या चेहऱ्यावर पहिल्यांदा एक आत्मविश्वासपूर्ण हास्य झळकलं. पण तिच्या यशाच्या या टाळ्यांनी दुसरीकडे नुपूर आणि तिच्या टोळीला अजूनच चिडवलं.
त्यादिवशी तिनं रूमवर येऊन कडवटपणे विचारलं, “तू काही खास आहेस असं समजतेस का? गावातून आलीस म्हणजे एकदम ‘स्पेशल’?”
दिव्याने शांतपणे उत्तर दिलं,
“मी फक्त माझा प्रयत्न करते. बाकी मी कुणाशी स्पर्धा करत नाही.”
“मी फक्त माझा प्रयत्न करते. बाकी मी कुणाशी स्पर्धा करत नाही.”
“अगं पण तुझ्या या ‘गावठी’ कर्तृत्वामुळे बाकी लोक तुला पाहून ‘इम्प्रेस’ होतात. थोडं शिकलं पाहिजे तुला – हे शहर आहे, गाव नाही!”
दिव्याचं मन दुखावलं... पण तिनं समजलं – ही स्पर्धा आता केवळ अभ्यासापुरती नाही, तर स्वाभिमान आणि अस्तित्वाची आहे.
त्या रात्री तिनं डायरीत लिहिलं –
“जेव्हा लोक तुला ओढू पाहतात, तेव्हा त्या दिशेने उडण्याचं बळ मिळतं. आता ही उड्डाणाची वेळ आहे!”
कॉलेजमध्ये वार्षिक सांस्कृतिक महोत्सवाची तयारी सुरू झाली होती. विविध स्पर्धांची नोंदणी सुरू होती – निबंध, अभिनय, गायन, नृत्य, आणि भाषण. दिव्याचं लक्ष लागलं ते भाषण स्पर्धेवर. विषय होता – “स्वाभिमान म्हणजे काय?”
ती खूप वेळ विचार करत होती. हे फक्त एक विषय नव्हता, तिच्या संपूर्ण प्रवासाचं सार होतं. तिच्या डोळ्यांसमोर तिचं गाव, तिच्या आईचं रानातलं श्रमाचं जीवन, आणि तिचं शहरातलं अपमानित स्वागत उभं राहिलं.
ती भाषणासाठी तयार होत असतानाच नुपूरने खोचकपणे विचारलं,
“तू भाषण करणार? कसला विनोद आहे!”
दिव्या थोडीशी हसली,
“हो, मी भाषण करणार. आणि मी स्वतःवर विश्वास ठेवते.”
“हो, मी भाषण करणार. आणि मी स्वतःवर विश्वास ठेवते.”
कॉलेजच्या सभागृहात स्पर्धेचा दिवस उजाडला. एकामागून एक विद्यार्थी बोलून गेले. काहींनी इंग्रजी झळकावली, तर काहींनी मोठे शब्द वापरले.
दिव्याचा नंबर आला. तिनं स्टेजवर पाऊल ठेवलं आणि सभागृहात शांतता पसरली. तिचं साधं, पण आत्मविश्वासपूर्ण व्यक्तिमत्त्व पाहून सगळे ऐकू लागले.
तिनं सुरुवात केली,
“स्वाभिमान म्हणजे आपलं खरं रूप न बदलता, दुनियेच्या नजरेत आपली जागा मिळवणं. मी गावातून आलेली मुलगी आहे. माझं शिक्षण, बोलणं, राहणं... सगळं साधं आहे. पण माझं मन आणि माझं ध्येय प्रामाणिक आहे...”
प्रत्येक वाक्यातून दिव्याचं अनुभव बोलत होता. तिच्या भाषणात ना गोंधळ होता, ना गर्जना – पण होती खरी भावना.
शेवटी तिनं असं म्हटलं,
“स्वाभिमान हा शब्दात नाही, तो वागण्यात असतो. आणि मी ठरवलंय... मी जगायचं माझ्या स्वाभिमानाने!”
सभागृह दणाणून गेला टाळ्यांनी. नुपूरचं चेहरा फक्त पाहण्यासारखा झाला.
त्याच रात्री डायरीत दिव्यानं लिहिलं –
“आज मी पहिल्यांदा शहरात आवाज दिला – तो माझ्या अस्तित्वाचा होता. मी इथे फक्त शिकण्यासाठी नाही, स्वतःला सिद्ध करण्यासाठी आलेय.”
Download the app
आता वाचा ईराच्या कथा सोप्या पद्धतीने, आजच ईरा app इंस्टॉल करा