निंदकाचं घर असावं शेजारी” — ह्या वाक्याचा अर्थ आपण अनेक वेळा ऐकला आहे, पण खरं तर त्यामागचं तत्त्वज्ञान खूप खोल आहे. हा संदेश फक्त शब्दांत नाही, तर तो एक जीवनमार्ग आहे.
आपण माणूस म्हणून नेहमी कौतुकाची, प्रशंसेची अपेक्षा ठेवतो. आपल्या आजूबाजूचे लोक आपल्याबद्दल चांगलं बोलावं, आपल्याला आवडावं, आपल्याला मान द्यावा — हे आपल्याला हवं असतं. पण जो आपली चूक दाखवतो, जो आपल्याला आरसा दाखवतो, त्याच्याकडून आपण बहुतेकदा दूर पळतो. आपण विसरतो की निंदक म्हणजे आपला शत्रू नाही, तर तो एक आरसा आहे, जो आपल्याला आपली खरी ओळख दाखवतो.
निंदा ऐकणं म्हणजे मनाला लागणं नाही, ती म्हणजे आत्मपरीक्षणाची संधी आहे. एखादा माणूस आपल्या चुका, कमतरता दाखवतो म्हणजे त्याला द्वेष न करता, त्याचं म्हणणं समजून घ्यायचा प्रयत्न करायला हवा. कधी त्याच्या बोलण्यात खरं काही असेल तर आपण त्यातून शिकू शकतो; आणि जर ते चुकीचं असेल, तरी ते ऐकून आपली सहनशीलता वाढते.
आपल्या आयुष्यात निंदक नसतील तर आपण स्वतःकडे पाहणं विसरतो. कौतुकाच्या शब्दांत आपण गुंतून जातो आणि सुधारण्याची संधी गमावतो. निंदक माणूस आपल्याला आव्हान देतो — “तू खरंच इतका चांगला आहेस का?” आणि हे प्रश्न आपल्याला आत्मपरीक्षणाकडे नेतात.
“निंदकाचं घर असावं शेजारी,
त्याचं वचन अमृताचं पाणी.”
म्हणजेच निंदक जवळ असला की आपण नेहमी जागरूक राहतो. आपल्यातले दोष दिसतात आणि आपण त्यावर काम करू शकतो. आपल्याला जेव्हा सगळे लोक कौतुक करतात तेव्हा आपण समाधानी होतो, पण निंदक आपल्याला बदलण्याची प्रेरणा देतो.
त्याचं वचन अमृताचं पाणी.”
म्हणजेच निंदक जवळ असला की आपण नेहमी जागरूक राहतो. आपल्यातले दोष दिसतात आणि आपण त्यावर काम करू शकतो. आपल्याला जेव्हा सगळे लोक कौतुक करतात तेव्हा आपण समाधानी होतो, पण निंदक आपल्याला बदलण्याची प्रेरणा देतो.
आजच्या काळात सोशल मीडियावरही निंदा, टीका खूप होते. पण आपण ती किती सकारात्मकतेने घेतो हे महत्त्वाचं आहे. निंदा म्हणजे अपमान नाही, ती म्हणजे शिकण्याची संधी आहे.
जगातला प्रत्येक यशस्वी माणूस कधीतरी निंदेचा विषय झाला आहे. पण त्यांनी निंदा नाकारली नाही, तर ती ऐकून स्वतःला सुधारलं. त्यामुळे निंदकाला द्वेष न करता, त्याचं घर शेजारी असू द्या — कारण त्याच्या बोलण्यानेच आपण आपल्या कमतरता ओळखतो.
निंदक नियरे राखिए, आंगन कुटी छवाय;
बिन पाणी साबुन बिना, निर्मल करे सुभाय.”
बिन पाणी साबुन बिना, निर्मल करे सुभाय.”
निंदक आपल्या आयुष्यात आरसा ठरतो. तो आपल्या कृतींकडे वेगळ्या दृष्टीने पाहण्यास भाग पाडतो. प्रत्येक वेळी निंदा ऐकताना मन दुखावलं तरीही, त्या शब्दांमध्ये आपल्याला सुधारण्याची संधी लपलेली असते. निंदकामुळे आपण अधिक सावध, अधिक जबाबदार आणि अधिक प्रगल्भ बनतो. जर आपल्या आजूबाजूला फक्त स्तुती करणारे लोक असतील, तर आपण कधीच प्रगती करू शकत नाही; पण जो प्रामाणिकपणे चुका दाखवतो, तोच आपल्याला योग्य मार्ग दाखवतो. निंदक म्हणजे शत्रू नव्हे, तर आपल्याला सुधारणारी शक्ती आहे.
जो आपल्यावर टीका करतो, तो आपल्यातील चुका दाखवून आत्मपरीक्षणाची संधी देतो. त्यामुळे निंदा टाळण्याऐवजी ती समजून घेणं आणि त्यातून शिकणं गरजेचं आहे.
जो आपल्यावर टीका करतो, तो आपल्यातील चुका दाखवून आत्मपरीक्षणाची संधी देतो. त्यामुळे निंदा टाळण्याऐवजी ती समजून घेणं आणि त्यातून शिकणं गरजेचं आहे.
आपण ज्या समाजात राहतो, तिथे स्तुती करणारे अनेक असतात, पण सुधारण्यासाठी दिशा दाखवणारे थोडेच. म्हणूनच कबीर म्हणतात की, निंदक जवळ ठेवावा — कारण तो आपल्या अहंकाराला धक्का देतो आणि माणूस म्हणून घडवतो.