एका स्त्रीच्या आयुष्यात पाळीचे महत्त्व काय असते ते माझ्यासारख्या मेनोपॉज मध्ये शिरलेल्या स्त्रीला विचारा. पाळी फक्त बाळ होण्यासाठीच नाही तर आपले शरीर स्वच्छ ठेवण्यासाठी, हृदय बळकट राहण्यासाठी व निरोगी आरोग्यासाठी किती आवश्यक आहे याची कल्पना मला मेनोपॉज सुरू झाल्यावर आली.
आठवीत असतांना शाळेतील एका समवर्गीय मुलीकडे पाहून वर्गातील इतर सर्व मुला मुलींना कुजबुज करतांना बघितलं. माझा ट्यूबलाईट जरा वेळाने लागायचा त्यामुळे माझ्याशी कोणी अशा गोष्टी शेअर करत नसे. मग मी त्या मुलीला न्याहाळलं असता लक्षात आलं की तिच्या खाकी स्कर्टवर पिंगट लाल रंगाचा गोलसर डाग पडला आहे व ती बिचारी गोंधळात पडली आहे की आता याचे काय करू?
शेवटी टीचरच्या ते लक्षात आले आणि त्यांनी तिला घरी जायची परवानगी दिली.
शेवटी टीचरच्या ते लक्षात आले आणि त्यांनी तिला घरी जायची परवानगी दिली.
पुढे एकदा शेजारच्या काकूला टीव्हीवर दाखवणाऱ्या स्टेफ्री बद्दल विचारले माझ्या बाजूला त्यांचा सहा वर्षाचा मुलगा बसून होता. तो बोलला,
"ते मम्मीचं डायपर आहे." माझं हसू अनावर झालं. नंतर काकूने सांगितलं की अगं ते आपण पाळी मध्ये वापरतो. मला आतापर्यंत पाळी बद्दल इतकंच माहिती होतं की दर महिन्याला तीन दिवस मुलींना रक्त जातं. ते बाहेर कोणाला दिसू नये म्हणून घरातील जुना कपडा स्वच्छ धुवून, त्याला घडी मारून वापरतात. नववीत किंवा दहावीत असेल जेव्हा पहिल्यांदा पाळी आली. त्या काळच्या इतर आयांप्रमाणेच माझ्या आईनेही मला जुजबी माहिती दिली. तब्येत आधीपासूनच किरकोळ असल्यामुळे की काय तीन दिवसाच्यावर कधी रक्त गेलं नाही. पण खाज भरपूर यायची. यावर उपाय म्हणून मग कपड्या ऐवजी पॅड वापरणे सुरू केले. त्यानंतर काय झाले ते आपण माझ्या 'तिच्या पाळीचे माजण' या लेखात वाचू शकता.
थोडक्यात पाळीला घेऊन तेव्हा बऱ्याच मान्यता होत्या आताही असतील कदाचित. जसे की पाळीमध्ये वापरलेला कपडा किंवा पॅड सापाने ओलांडल्यास बाईला मुल होत नाही. यामुळे वापरलेले कपडे किंवा पॅड स्वच्छ धुवून मग जाळून टाकावे लागत. असो आम्ही तेही केले पण खाज काही कमी झाली नाही. शेवटी कॉलेजला जाऊ लागली. मानसशास्त्र विषय घेतल्यामुळे बऱ्याच गोष्टींवर चर्चा व्हायच्या. एक दिवस पाळीचाही विषय निघाला. तेव्हा एका मैत्रिणीने तिचा अनुभव सांगितला. तिला पाळी आली असतांना त्रास व्हायचा तो वेगळा मात्र त्यानंतर तिच्या दोन्ही जांघांमध्ये चक्क जखमा झाल्यागत खट्ट्या पकडायच्या. कारण ती अजूनही कपडाच वापरायची. काही वेळाने तो कपडा कडक होऊन तिच्या जांघा व मांड्यांमध्ये घासला जायचा.
हे ऐकून आमच्या मॅडमला खूप वाईट वाटले. तेव्हा त्यांनी इतर मुलींनाही आपले अनुभव बोलायला सांगितले. काही मुलींनी त्यांना एका जागेवर बसून चिडचिड होते हे सांगितले तर काहींनी इथे शिवू नको, तिथे शिवू नको असे बोलतात पण घरातील सर्व भांडी घासायला सांगतात ही तक्रार नोंदवली, मीही माझी खाज सुटत असल्याची तक्रार त्यांना सांगितली. तेव्हा आमच्या मॅडमने आम्हाला ज्ञान दिले ते असे :-
1) आंघोळ करतांना आपले ते अवयवही चांगल्याने धुवावे.
2) ज्याप्रमाणे आपण आपले इतर अवयव स्वच्छ पुसून घेतो त्याप्रमाणे तिथली जागाही कोरडी करून घ्यावी.
3) घरात असेल ते खोबऱ्याचे तेल हातावर घेऊन तिथेही लावावे. (सुगंधी तेल नको)
4) विकतचा पॅडच वापरावा हे गरजेचे नाही मात्र कपडा वापरत असल्यास तो कॉटनचा व स्वच्छ असल्याची खात्री करून घ्यावी.
5) आपल्याला होत असलेल्या स्त्रावानुसार चार ते पाच तासात कपडा बदलावा, तो स्वच्छ धुऊन उन्हात वाळू द्यावा व नंतरच पुन्हा वापरावा.
6) स्त्रियांची अंतर्वस्त्र कोणाला दिसू नये म्हणून सावलीतच वाळवली जायची. त्यामुळेही बॅक्टेरियाचे इन्फेक्शन होते. तेव्हा बाहेर असे कपडे वाळवता येत नसतील तर या कपड्यांना प्रेस करून मगच ते वापरावे.
7) आपली अंतर्वस्त्र खूप भारी डिटर्जंटने धुवू नये. आपल्या घरी जर भारी डिटर्जंट वापरल्या जात असेल तर अगदी थोडीशी पावडर आपले कपडे धुवायला घ्यावी. किंवा एखादे निर्माचे साबण फक्त आपले हे कपडे धुण्यासाठी वेगळे ठेवावे. कारण भारी डिटर्जंट पावडर मधील केमिकल्स मुळे ही बऱ्याचदा आपल्याला खाज सुटते.
8) शक्य झाल्यास दिवसातून दोन वेळा पॅंटी बदलावी. जेणेकरून बॅक्टेरिया तिथल्या तिथे फोफावणार नाहीत.
8) शक्य झाल्यास दिवसातून दोन वेळा पॅंटी बदलावी. जेणेकरून बॅक्टेरिया तिथल्या तिथे फोफावणार नाहीत.
9) कितीही इच्छा झाली तरीही होईल तितकी साखर व इतर गोड पदार्थ कमी खावे. ( हे माझ्यासाठी सर्वात कठीण होते.)
10) पाळीत वेगळे बसवतात ते मुलीच्या भल्यासाठीच, पाळी आलेल्या मुलीला आराम मिळावा म्हणून. आता काही स्त्रियांना नाही सहन होत दुसऱ्या स्त्रीला असं बसून असलेलं पाहणं म्हणून त्या भांडे घासायचं काम तिच्याकडे लावतात. त्यावर काही इलाज नाही.
11) चिडचिड होऊ नये यासाठी ध्यान लावू शकता किंवा आपल्याला आवडीच्या गोष्टीवर मन एकाग्र करू शकता. घरातील सर्व सुशिक्षित असतील तर त्यांना तुमच्या आवडीचे पुस्तक वाचायला मागू शकता.
वरील सर्व मी फॉलो करायला लागले आणि आश्चर्याची गोष्ट पुढील दहा-बारा दिवसात मला होत असलेली खाज नेहमीसाठी पळून गेली. आता कोणीतरी म्हणेल कोण इतकं अंतरवस्त्रांना वगैरे प्रेस करत बसेल. तर मैत्रिणींनो आपलं शरीर आपल्या स्वतःची जबाबदारी आहे. इतकं तर निरोगी आयुष्य जगण्यासाठी आपण करू शकतो.
आज 'मासिक धर्म स्वच्छता दिवस' असल्याने मला हा सर्व खटाटोप करायची इच्छा झाली. आम्ही वयात आलो तेव्हा असं काही सांगणारं कोणीच नव्हतं. त्यामुळे कॉलेजमध्ये जाईपर्यंत तीन-चार वर्ष ते सगळं सहन करावं लागलं. मैत्रिणींनो आता जग पार पुढे गेलं आहे. पण पाळी तीच आहे. तुमच्याकडे आणखी काही टिप्स असतील तर नक्की सांगा.