शिकून काय करायचं?

"सगळं सुरळीत सुरू होतं. घरून बाळासाठी आग्रह होत होता; पण शारदाच्या नवऱ्याने परत धमकी दिली की एकतर तिला अठरा वर्षांची होऊ द्या नि मग बाळासाठी हट्ट करा, नाहीतर मी दुसरं लग्न करतो. तिच्या नवऱ्याला त्याच्या कुटुंबाची दुखरी नस कळली होती; म्हणून तो मुद्दाम ती धमकी द्यायचा. ती दहावीची परीक्षा चांगल्या गुणांनी उत्तीर्ण झाली. तिचा नवरा सोडला तर घरी कोणालाही फारसा आनंद नव्हताच, उलट आता ती अठरा वर्षांची झाली तर पाळणा हलवण्याचं बघा, असं फर्मान सोडण्यात आलं. प्रेम तर एव्हाना त्या दोघांनाही एकमेकांवर जडलं होतं; पण ती गरोदर राहिली तर परत तिच्या शिक्षणावर परिणाम होईल, ही भीती होती म्हणून तो बाळाचा विचार करत नव्हता. घरी मात्र वेगळीच घाई होती. शारदाचा छळ होऊ लागला, शेजाऱ्यांकडून वांझ म्हणून हिणवलं जाऊ लागलं. तिचा तो जाच त्याला पाहावला गेला नाही. अकरावीची सहामाही परीक्षा संपली आणि तिला दिवस गेले; पण तिने तिचं शिक्षण थांबवलं नाही. तिची जिद्द पाहून तिच्या नवऱ्याला तिचा अभिमान वाटला. तो तिच्या गरोदरपणात तिची विशेष काळजी घेऊन तिला अभ्यासात मदत करत होता. अकरावीही उत्तीर्ण झाली. बारावीचं वर्ष म्हणजे त्याकाळी शिक्षण क्षेत्रातलं महत्त्वाचं वळण. बारावी उत्तीर्ण केली की कोणत्याही क्षेत्रात सहज नोकरी मिळायची; म्हणून फार गुण मिळवले नाही तरी निदान तिने बारावी उत्तीर्ण व्हावं, अशी तिच्या नवऱ्याची इच्छा होती, मात्र ऐन बारावीच्या सहामाही परीक्षेच्या एक महिन्याआधी ती बाळंतीण झाली. बाळंतपणाने अशक्त झाली होती. थोडं अभ्यासाकडे दुर्लक्ष होऊ लागलं. बाळामुळे कामं वाढली होती. बाळाचा सांभाळ घरातली वडीलधारी माणसं करू शकत होती; पण ती आई आहे, तिलाच बाळाचा सांभाळ करायला हवा, असंच हेकेखोर सासूबाई म्हणायच्या. शारदाचा नवरा जमेल तसा वेळ काढून बाळाचा सांभाळ करण्यात हातभार लावून तेवढ्या वेळात तिला अभ्यास करायला सांगायचा, मात्र कितीही म्हटलं तरी आई झाल्यावर तिचं लक्ष बाळाकडे जास्त असायचं. याच कारणामुळे बारावीच्या सहामाही परीक्षेत तिचा निकाल घसरला. शारदाचा नवरा तिची अडचण समजत होता; पण तरीही तिच्यावर रुसला." कथेत त्या विद्यार्थिनी इतक्या गुंतल्या होत्या की प्रसंगानुरूप त्यांचे हावभाव बदलत होते.