श्री संतराम ( भाग ५)

किस्त्री गेल्यावर देवींनी प्रज्ञेला पाचारण केले. ती लवकरच हजर झाली. तिने त्यांच्या देहाचे सौंदर्यवान भाग उठून दिसतील अशा रितीने वस्त्रांची निवड केली. चेहऱ्याला पण असे काही लेप तिने लावले, की मूळची देवींची चर्या अधिकाअधिक तजेलदार मुलायम आणि डोळ्यात भरणारी दिसेल. दोन एक घटिकांमध्ये तिने त्यांना आकर्षक आणि डौलदार व्यक्तिमत्व बहाल केले. अर्थातच असे म्हणजे चुकीचे ठरेल. त्यांचे मूळचे व्यक्तिमत्व अधिक डौलदार केले असे म्हणणे योग्य ठरले असते. असो. संतरामांच्या दर्शनासाठी , किंबहुना त्यांच्या स्पर्शासाठी अधीर झालेल्या देवी रात्रीचे भोजन घेण्यासही विसरल्या. जरा वेळाने आलेल्या किस्त्रीने त्यांना त्याची आठवण करून दिली तेव्हा कुठे त्यांनी चार घास कसेतरी पोटात ढकलले. किस्त्रीला ही वैषयिक वासनेची परमावधी वाटली. संतरामांसारख्या सत्पुरुषाला आपल्या जाळ्यात ओढण्याचे देवींना वेड का लागले आहे हेच तिला कळेना. त्यांना कितीतरी दुसरे राजपुरूषही मिळाले असते. फार कशाला आपल्याला सांगितलं असतं तर आपणही तशी योजना करू शकलो असतो. पण म्हणतात ना " कामातुराणाम न भयम न लज्जा " . एखाद्या सत्पुरुषाला नादी लावणं हे महापाप आहे याची किस्त्रीला जाणिव झाली. आपण त्याला सहकार्य करीत असल्याचं तिला दुःख झालं. पण कर्तव्य हे कर्तव्य असतं. या कामासाठी रात्र आणखीन होणं गरजेचं होतं. त्यात प्रच्छन्न पापं करता येतात. किंबहुना , त्यासाठीच तर मध्यरात्रीचा प्रहर असतो. निशाचरी कर्मांना जोर आणि यश पण येतं अशा वेळी. तिने त्यांना वंदन करून सांगितले, " देवींनी अजून एखाद घटिका तरी वाट पाहावी. म्हणजे चौकी पहारे बदलण्याच्या संधिकालात महालातून बाहेर पडणं सुरक्षित होईल. " असे म्हणताक्षणीच देवींचा पारा चढला. हिच्यासारख्या कुरूप स्त्रीला या सुखाची काय कल्पना असणार ? असे मनात येऊन क्रोधित न होता त्या म्हणाल्या, " किस्त्री , तू म्हणतेस ते खरे असले तरीही कालक्षय आम्हास सहन होत नाही. " ते ऐकून किस्त्री त्याला उत्तर न देता तिने स्वतः सोबत आणलेल्या खोट्या
चंदेरी केसांचा टोप आणि इतर सामान्य जनांच्या स्त्रिया जी वस्त्रे नेसतात ती दाखवून त्यांना म्हणाली, " देवींना राजवस्त्रे लेवून चालणार नाहीत , आता ही आणलेली वस्त्रेच चढवावी लागतील. त्यांना फारतर ही वस्त्रे राजवस्त्रांवर चढवायला हरकत नाहीत. म्हणजे त्यांची राजस्त्रीची ओळख कुणाच्याच लक्षात येणार नाही आणि आपला संतराम महाराजांकडे जाण्याचा मार्ग सुकर होईल. चौक्या पहारे चुकवितच आपल्याला जावे लागेल. " तिचे म्हणणे रास्त असल्याने देवि काहीही बोलल्या नाहीत. लवकरच मध्यरात्रीचा समय झाला. दिनसमाप्तीची नौबत झडली. महालाच्या मुख्य प्रवेशद्वारातून बाहेर पडणे असुरक्षित होते. किस्त्रीने देवींच्या कक्षातल्या कूपाकडे जाण्याची शिळा भिंतीतून सरकवली. आतला मिट्ट अंधार कमी व्हावा आणि मार्ग दृष्टीपंथात यावा यासाठी किस्त्रीने कक्षातला पलिता हाती घेतला. उतरणाऱ्या दगडी पायऱ्या पाहून देवींना सुलक्षणेची आठवण झाली. अर्थातच त्यांना दुःख झाले नाही. नीट पाहून चाललं नाही तर समोरचा कूप गिळायला बसलाच होता. पलित्याच्या उजेडात अरूंद पायऱ्या उतरून तिने उजवीकडा धरली आणि कूपाच्या विरुद्ध दिशेस पावले वळवली. आता मार्ग थोडा रुंद झाला होता. पायऱ्या संपल्या होत्या. पण पायाखालचा खडकाळपणा संपत नव्हता. मागून देवी येत होत्या. सध्या त्या एखाद्या जरा जर्जर झालेल्या चेटकिणीसारख्या दिसत होत्या. प्रज्ञेने कुशलतेने केलेल्या सौंदर्याला त्यांनी उतरवले होते. आणि त्या विरुद्ध चर्येवर खोट्या सुरकुत्यांचा मुखवटा चढवला होता. पण चालण्यातला राजेशाही डौल मात्र त्या बदलू शकल्या नाहीत. किस्त्रीने ही अशाच प्रकारची वस्त्रे आणि मुखवटा वापरल्याने ती वृद्ध दासीसारखी दिसत होती .अर्थातच , अंधारात हे दिसणं कठीण होतं. उजवीकडच्या भुयाराने त्यांना महालापासून दूर असलेल्या राजमार्गावर आणले होते. मार्गावर पाऊल ठेवण्या आधी किस्त्रीने कानोसा घेतला हातातला पलिता तिथल्याच एका कोनाड्यात ठेवला. आणि देवींना हात दिला . त्यांना वर ओढून घेतल्या. आता अंधारात दोन वृद्ध स्त्र्रिया अवतीर्ण झाल्या होत्या. एका काटेरी झुडुपात त्या भुयाराचे मुख उघडत होते. अर्थातच आतून बाहेर येणाऱ्या माणसाला काट्यांचा स्पर्श होऊ नये याची काळजी घेतली होती. त्या दोघींनी झुडुपातून राजमार्गावर पाहिले. राजमार्गाच्या बाजूने जाणारा एक अतिअरुंद मार्ग दाखवीत किस्त्री म्हणाली, " आपल्याला तिकडे दिसणारी शिळा आहे तिच्यामागेच असणाऱ्या दुसऱ्या झुडुपाकडे जायचे आहे. " ...... राजमार्ग आता निर्मनुष्य झाला होता. जे काही थोडेफार येत जात होते ते पंडिताच्या विवाहाच्या गारूडामुळे इतके प्रभावित झाले होते की त्यांना आपण स्वप्नात तर नाहीना अशी भावना झाली होती. समोरच असलेल्या चौकीमधले नगररक्षक पहारे बदलत असूनही डोळ्यात तेल घालून लक्ष देत होते. जाणारा येणारा, नक्की सामान्य जन असून उपद्रवी तर नाही याची ते खात्री करून घेत होते. त्यांची तपासणी अगदी लक्ष देऊन करीत होते. आता किस्त्री आणि देवी चौकी ओलांडणार होत्या. तशी किस्त्रीने गळा काढत रस्त्यावर ठाण मांडले आणि रडत म्हणाली, " वाचवा रे बाबांनो म्हातारीला. तीन घटिका झाल्या पण माझ्या बहिणीला घेऊन आश्रमाचा रस्ता शोधत्ये, पण सापडत नाही. मेल्या पंडिताने काही जादू तर नाही ना केली. " एक दोघे रक्षक तिच्या भोवती जमा झाले. देवींना कळेना आता काय करावे . मग दोघा रक्षकांनी त्या दोघींना चौकीच्या पलीकडे जाणाऱ्या एका मार्गाकडे अंगुलीनिर्देश करून तिकडे जाण्यास सांगितले. पण तत्पूर्वी त्यांनी त्यांचे नाम व उपनाम यांची नोंद केली. आश्रमात जाण्याच्या हेतूचीही नोंद केली. मग त्यांना जाऊन दिले.