अपेक्षांची भीती आणि अपयशाचं मौन

अपेक्षा म्हणजे माणसाच्या आयुष्यातील अदृश्य ओझं असतं, जे कुणी आपल्या खांद्यावर ठेवलेलं नसतं, पण तरीही ते सतत आपल्याबरोबर चालत असतं, घरात आई-वडिलांच्या डोळ्यांत असलेली स्वप्नं, पत्नीच्या शांत आशा, मुलांच्या निरागस अपेक्षा, शिक्षकांनी दिलेला विश्वास आणि मित्रांनी लावलेला आधार — या सगळ्यांचं एक अदृश्य जाळं आपल्या भोवती विणलेलं असतं आणि त्याच जाळ्यात आपण स्वतःला सिद्ध करण्यासाठी रोज धडपडत असतो, पण कधी कधी आयुष्य आपल्या प्रयत्नांपेक्षा वेगळ्या दिशेने वळतं आणि तेव्हाच जन्माला येते अपेक्षांची भीती आणि अपयशाचं मौन, कारण आपण कुणालाच उघडपणे सांगू शकत नाही की आपण थकलो आहोत, हरलो आहोत किंवा अपुरे पडलो आहोत, घरात सगळे आपल्याकडे बघत असतात एक आधार म्हणून, पण आपण आतून तुटलेले असतो, मुलांसाठी आपण हिरो असायला हवा असतो, पत्नीच्या मनात आपल्या ताकदीची एक प्रतिमा असते, शिक्षकांना वाटत असतं की आपण काहीतरी मोठं करणार, मित्रांना वाटत असतं आपण कधीच हार मानणार नाही, पण या सगळ्या प्रतिमांच्या ओझ्याखाली खरा माणूस कुठेतरी चिरडला जातो, आणि जेव्हा अपेक्षांच्या त्या उंच मनोऱ्यावर आपण चढू शकत नाही, तेव्हा आत एक विचित्र शांतता पसरते, ही शांतता सुकलेली असते, तिला आवाज नसतो, पण ती मनात सतत गोंगाट करत असते, आपण अपयश कबूल करू शकत नाही कारण कुणाच्या डोळ्यांतली स्वप्नं मोडण्याचं दुःख आपल्याला सहन होत नाही, आपण स्वतःला दोष देऊ लागतो, प्रत्येक अपूर्ण प्रयत्नाची, प्रत्येक न मिळालेल्या संधीची, प्रत्येक चुकलेल्या निर्णयाची यादी मनात चालू राहते आणि त्या यादीत आपण स्वतःलाच आरोपी बनवतो, बाहेरून आपलं आयुष्य चाललेलं दिसतं, पण आत कुठेतरी एक शांत कोसळणं सुरू असतं, कुणालाच कळत नाही, कुणालाच दिसत नाही, कारण आपण हसत राहतो, बोलत राहतो, जबाबदाऱ्या पार पाडत राहतो, पण मन मात्र हळूहळू गप्प होत जातं, अपयशाची भीती आपल्याला सतत सतावते कारण आपण फक्त स्वतःसाठी नाही तर इतरांच्या अपेक्षांसाठीही जगत असतो, आणि जेव्हा त्या अपेक्षा पूर्ण होत नाहीत तेव्हा अपयश फक्त वैयक्तिक राहत नाही, ते सामूहिक बनतं, घरातलं वातावरण बदलतं, न बोललेले प्रश्न हवेत तरंगत राहतात, कुणी थेट दोष देत नाही, पण मौनातूनही अनेक गोष्टी ओरडत असतात, पत्नीच्या शांत नजरेत प्रश्न असतो, मुलांच्या डोळ्यांत नकळत निराशा उतरते, शिक्षकांचा आवाज मनाच्या खोल कोपऱ्यात घुमत राहतो आणि मित्रांचं हलकंसं अंतर टोचत राहतं, आणि या सगळ्याच्या मध्ये उभा असलेला माणूस स्वतःला विचारतो की मी खरंच इतका अपुरा आहे का, मी खरंच सगळ्यांना निराश केलं का, आणि या प्रश्नांची उत्तरं सापडत नाहीत म्हणूनच मन अधिक गप्प होतं, अपयशाचं मौन हे शब्दांपेक्षा जास्त बोचणारं असतं कारण शब्दांनी तरी वेदना बाहेर पडतात पण मौन वेदनांना आतच कुजवत राहतं, या अवस्थेत माणूस स्वतःशीच लढत असतो, बाहेरच्या जगाशी नाही, तो रोज उठतो, काम करतो, जबाबदाऱ्या पेलतो पण आत एक सतत चालणारी झुंज कुणालाच दिसत नाही, अपेक्षा पूर्ण न होण्याचं दुःख फक्त आर्थिक किंवा सामाजिक नसतं तर ते भावनिक आणि मानसिक असतं, आत्मविश्वास हळूहळू झिजत जातो, स्वतःवरचा विश्वास ढासळतो, आणि तरीही आपण मजबूत दिसायचा प्रयत्न करतो कारण आपल्याला माहित असतं की आपली कमजोरी दाखवली तर अनेकांचे आधार कोसळतील अशी भीती आपल्याला सतावत असते, म्हणूनच आपण अपयश झाकतो, वेदना गिळतो, आणि अपेक्षांची भीती एकट्यानेच सहन करत राहतो, पण या सगळ्यात विसरला जातो तो एक साधा प्रश्न — आपण स्वतःसाठी कधी जगलो का, आपण स्वतःच्या अपेक्षांना कधी महत्त्व दिलं का, कारण इतरांच्या अपेक्षांच्या ओझ्याखाली जगताना आपण स्वतःची ओळख कुठेतरी हरवून बसतो आणि मग एक दिवस अचानक लक्षात येतं की आपण सगळ्यांसाठी बनण्याच्या नादात स्वतःच राहिलो नाही, अपेक्षा चुकणं म्हणजे फसवणूक नाही, अपयश म्हणजे नालायकपणा नाही, पण आपल्या मनाने हे समजून घेतलं पाहिजे, कारण प्रत्येक माणूस प्रत्येक अपेक्षा पूर्ण करू शकत नाही, आणि तरीही तो कमी दर्जाचा ठरत नाही, आयुष्य म्हणजे फक्त यशाचा आलेख नसतो, त्यात अपयशाच्या रेषाही तितक्याच महत्त्वाच्या असतात, कारण त्या आपल्याला अधिक समजूतदार, अधिक संवेदनशील आणि अधिक मानवी बनवतात, पण समाज आपल्याला हे शिकवत नाही, समाज आपल्याला फक्त यशाचीच पूजा करायला शिकवतो, त्यामुळे अपयश आलं की आपण स्वतःलाच दोषी धरतो आणि गप्प बसतो, पण ही गप्पी घातक असते, कारण ती हळूहळू मनात विषासारखी पसरते, म्हणूनच कधी तरी हे मौन तोडणं गरजेचं असतं, अपयशाबद्दल बोलणं गरजेचं असतं, भीती व्यक्त करणं गरजेचं असतं, कारण भावना दडवून ठेवल्या तर त्या माणसाला आतून पोखरतात, अपेक्षा पूर्ण न झाल्याने आपण संपत नाही, आपण बदलतो, शिकतो, वाढतो, आणि हे समजणं अत्यंत महत्त्वाचं आहे, कारण जेव्हा आपण स्वतःला स्वीकारतो तसं आहोत तसं, तेव्हाच अपेक्षांची भीती हळूहळू कमी होते आणि अपयशाचं मौन शब्दात बदलू लागतं, आणि ते शब्दच पुढे जाऊन माणसाला पुन्हा उभं राहायला शिकवतात.