आठवणी गेल्या, अर्थही गेला
त्या शहराचा नकाशावर उल्लेख नव्हता. रेल्वे तिथे थांबत नसे, बस चालक तिथल्या नावावर हसे आणि गुगल मॅप्सवर तर तो भाग नेहमीच धूसर दिसे. पण तरीही शहर होतं, शांत, गूढ आणि वेगळं. त्या शहराचं नाव होतं स्मरणपूर.
स्मरणपूरची खरी ओळख होती आठवणींचा बाजार.
हा बाजार कुठल्याही भाजीपाला मंडईसारखा नव्हता. इथे टोमॅटो, बटाटे किंवा कांदे विकले जात नसत. इथे विकल्या जात होत्या आठवणी, मानसिक, जिवंत, जळजळीत आठवणी.
हा बाजार कुठल्याही भाजीपाला मंडईसारखा नव्हता. इथे टोमॅटो, बटाटे किंवा कांदे विकले जात नसत. इथे विकल्या जात होत्या आठवणी, मानसिक, जिवंत, जळजळीत आठवणी.
कोणी आपल्या पहिल्या प्रेमाची आठवण विकत घ्यायचं, कोणी अपयश विसरायचं, तर कोणी बालपण पुन्हा अनुभवायचं.
अद्वैत देशमुख या शहरात अपघातानेच पोहोचला.
तो पत्रकार होता. “अविश्वसनीय गोष्टींचा शोध” हा त्याचा कॉलम लोकप्रिय होता. लोक म्हणायचे, “जो जिथे जातो, तिथे काहीतरी विचित्र नक्की असतं.”
तो पत्रकार होता. “अविश्वसनीय गोष्टींचा शोध” हा त्याचा कॉलम लोकप्रिय होता. लोक म्हणायचे, “जो जिथे जातो, तिथे काहीतरी विचित्र नक्की असतं.”
एका जुन्या डायरीत त्याला “स्मरणपूर” हा शब्द सापडला. खाली फक्त एक ओळ होती, “इथे माणूस स्वतःपासून सुटका विकत घेतो.” अद्वैत हसला. पण उत्सुकता त्याला स्वस्थ बसू देईना.
स्मरणपूरमध्ये पाऊल टाकताच त्याला जाणवलं, इथलं वातावरणच वेगळं आहे. लोक शांत होते. खूप शांत. हसणारे कमी, पण रडणारेही नव्हते. सगळ्यांच्या डोळ्यांत एक प्रकारची रिकामी स्थिरता होती.
बाजारात छोटी-छोटी दुकानं होती. प्रत्येक दुकानावर फलक, “आईची शेवटची आठवण, विक्रीस” “अपमानाची भावना, कायमची काढून टाका” “पहिलं प्रेम, फक्त एकदाच अनुभवायला” अद्वैतचा श्वास थोडा वेगाने चालू लागला. “हे खरं असू शकत नाही…” तो पुटपुटला.
तो एका दुकानात शिरला. आत एक वृद्ध स्त्री बसली होती. चेहरा सुरकुतलेला, पण डोळे तेजस्वी.
“काय हवं आहे तुला?” तिने विचारलं. “मी पत्रकार आहे,” अद्वैत म्हणाला. “हे सगळं… कसं शक्य आहे?”
“काय हवं आहे तुला?” तिने विचारलं. “मी पत्रकार आहे,” अद्वैत म्हणाला. “हे सगळं… कसं शक्य आहे?”
ती हसली. “आठवणी म्हणजे मेंदूतल्या रासायनिक प्रतिक्रिया. योग्य पद्धतीने त्या वेगळ्या करता येतात. इथे लोक दुःख विकतात… आणि कधी कधी आनंद विकत घेतात.” “पण का?” अद्वैतने विचारलं. “कारण माणूस आठवणींपेक्षा कमकुवत असतो,” ती शांतपणे म्हणाली.
अद्वैतने बाजारात फिरायला सुरुवात केली. एका कोपऱ्यात एक तरुण उभा होता. हातात एक काचेची बाटली. “हे काय आहे?” अद्वैतने विचारलं. “माझ्या वडिलांचा आवाज,” तो म्हणाला. “ते गेले, पण आवाज अजूनही माझ्या डोक्यात होता. झोप येत नव्हती. आज विकतोय.” “पैसे मिळतील?” “हो… पण त्याहून मोठी गोष्ट, शांत झोप.” अद्वैत गप्प झाला.
दुसऱ्या दुकानात एक मुलगी रडत होती. “मला माझं बालपण परत हवंय,” ती म्हणत होती. “आई-बाबा, आजी, अंगण… सगळं.” दुकानदार म्हणाला, “फक्त तीस मिनिटांसाठी देऊ शकतो. कायम नाही.” तिने मान डोलावली आणि क्षणात तिच्या चेहऱ्यावर बालसुलभ हसू फुललं. अद्वैतच्या अंगावर काटा आला.
रात्री तो एका छोट्या हॉटेलमध्ये थांबला. झोप येईना.
त्याला स्वतःच्या आठवणी आठवत होत्या, आईचा चहा, वडिलांचा राग, पहिला अपयशी लेख, आणि… ती, नेहा.
त्याच्या आयुष्यातून निघून गेलेली, पण मनातून कधीच न गेलेली. “इथे… मी तिला विसरू शकतो,” हा विचार मनात आला आणि तो स्वतःलाच घाबरला.
त्याला स्वतःच्या आठवणी आठवत होत्या, आईचा चहा, वडिलांचा राग, पहिला अपयशी लेख, आणि… ती, नेहा.
त्याच्या आयुष्यातून निघून गेलेली, पण मनातून कधीच न गेलेली. “इथे… मी तिला विसरू शकतो,” हा विचार मनात आला आणि तो स्वतःलाच घाबरला.
पुढच्या दिवशी तो मुख्य दुकानात गेला. हे दुकान वेगळंच होतं. इथे कोणतेही फलक नव्हते. आत एकच माणूस, मध्यम वयाचा, गंभीर. “तू काही विकायला आला आहेस,” तो म्हणाला. “नाही,” अद्वैत म्हणाला. “मी समजून घ्यायला आलोय.” “समजून घेणारे शेवटी काहीतरी विकतातच,” तो हसला.
“स्मरणपूर कसं सुरू झालं?” अद्वैतने विचारलं. त्या माणसाने खिडकीतून बाहेर पाहिलं. “युद्धानंतर,” तो म्हणाला. “लोक वाचले, पण आठवणींनी मारले गेले. तेव्हा आम्ही उपाय शोधला. आठवणी वेगळ्या करा. वेदना काढून टाका.” “आणि परिणाम?” “लोक जगतात… पण कधी कधी स्वतःसारखे राहत नाहीत.”
अद्वैत शांत झाला. “तू काही विकणार?” त्या माणसाने पुन्हा विचारलं. अद्वैतने दीर्घ श्वास घेतला. “हो,” तो म्हणाला. “काय?” “नेहाची आठवण.” क्षणभर शांतता पसरली. “एकदा गेली, तर परत येणार नाही,” तो माणूस म्हणाला. “मला माहित आहे.”
प्रक्रिया सुरू झाली. डोक्यात चमकणारे प्रकाश, हळू आवाज, आणि मग… रिकामेपण. नेहाचा चेहरा नाहीसा झाला. तिचा आवाज, तिचं हसणं, सगळं पुसलं गेलं.
अद्वैत उठला. तो हलका वाटत होता. खूप हलका.
पण… काहीतरी कमी होतं.
अद्वैत उठला. तो हलका वाटत होता. खूप हलका.
पण… काहीतरी कमी होतं.
तो शहर सोडून निघाला. रस्त्यात त्याला डायरी काढून काही लिहायचं होतं… पण काय? त्याला आठवतच नव्हतं, तो इथे का आला होता. त्याच्या आयुष्यात वेदना नव्हत्या. पण अर्थही नव्हता.
स्मरणपूर मागे राहिलं. आठवणींचा बाजार अजूनही सुरू होता. लोक येत होते. विकत घेत होते. विकत देत होते
आणि कुठेतरी, एका काचेच्या बाटलीत, अद्वैतची प्रेमाची आठवण शांतपणे पडून होती, कोणीतरी पुन्हा अनुभवायची वाट पाहत.
आणि कुठेतरी, एका काचेच्या बाटलीत, अद्वैतची प्रेमाची आठवण शांतपणे पडून होती, कोणीतरी पुन्हा अनुभवायची वाट पाहत.
समाप्त
Download the app
आता वाचा ईराच्या कथा सोप्या पद्धतीने, आजच ईरा app इंस्टॉल करा