“गरजवंताला अक्कल नसते” — ही म्हण प्रथम ऐकली की थोडी कठोर वाटते. पण जरा खोलात गेलं, तर तिच्यामागे आयुष्याचं एक निखळ सत्य दडलं आहे. गरज माणसाला कुठपर्यंत घेऊन जाऊ शकते, हे आपण प्रत्येकाने कधी ना कधी अनुभवलं आहे.
गरज म्हणजे फक्त पैशाची नाही — ती प्रेमाची, मानाची, ओळखीची, सुरक्षिततेची, किंवा कधी कधी केवळ जगण्याच्या संधीचीही असते. या प्रत्येक गरजेपुढे माणसाची विचारशक्ती, त्याचा स्वाभिमान आणि त्याची स्थिरता ढळते. गरज निर्माण झाली की माणूस स्वतःचा अंदाज सोडतो, निर्णय गोंधळलेले घेतो, आणि नंतर पश्चात्तापाच्या गर्तेत सापडतो.
माणूस जेव्हा गरजेच्या अवस्थेत असतो, तेव्हा त्याचं मन दुहेरी ताणाखाली असतं. एकीकडे स्वाभिमान आणि दुसरीकडे तीव्र गरज. जिथे पोटाची खळगी भरणं अवघड झालं आहे, तिथे सन्मानाच्या गोष्टी दुय्यम ठरतात.
गरजवंताला अक्कल नसते, कारण त्या क्षणी तो माणूस विवेकाने नव्हे, तर भावनांनी चालवला जातो.
उदाहरणार्थ, एखादा बेरोजगार युवक जेव्हा अनेक ठिकाणी अपयशानंतर शेवटी कुठेही काम स्वीकारतो, तेव्हा तो आपल्या क्षमतेपेक्षा कमी दर्जाचं काम करतो, फक्त गरज म्हणून. तिथे अक्कल सांगते की "थोडं थांब, काहीतरी चांगलं मिळेल", पण गरज म्हणते, “आता नाही तर कधीच नाही.” आणि शेवटी माणूस गरजेकडे झुकतो.
गरजवंत व्यक्तीला जग नेहमी शंकेच्या नजरेने पाहतं. त्याच्या प्रत्येक कृतीत “स्वार्थ” शोधला जातो. पण खरा प्रश्न असा आहे — गरज आणि स्वार्थ यात फरक आहे का?
गरज ही तात्पुरती असते, तर स्वार्थ हा जाणीवपूर्वक असतो. गरजवंत व्यक्तीला निर्णय घेण्याची क्षमता कमी होते कारण त्याचं मन भीतीने भरलेलं असतं — “जर नाही मिळालं तर?”
अशा वेळी तो कुणाच्याही समोर झुकतो, कोणतीही गोष्ट मान्य करतो. त्याचं बोलणं, वागणं, अगदी विचारसरणीही बदलते. हीच ती अवस्था जिथे माणूस म्हणतो — “गरजवंताला अक्कल नसते.”
पैशाची गरज ही माणसाला सर्वाधिक अस्थिर करते. आर्थिक अडचणींमुळे कित्येक जण चुकीच्या मार्गावर जातात. चोरी, फसवणूक, भ्रष्टाचार — या सगळ्यांच्या मुळाशी ‘गरज’ असते.
जेव्हा पोटाची भूक विवेकावर मात करते, तेव्हा नैतिकतेचे नियम मागे पडतात.
पण याचा अर्थ असा नाही की प्रत्येक गरजवंत चुकीचा असतो. अनेक वेळा तो परिस्थितीचा बळी असतो. समाज मात्र त्याला दोष देतो, त्याच्या परिस्थितीकडे दुर्लक्ष करतो. त्यामुळे “गरजवंताला अक्कल नसते” ही म्हण फक्त टोमणा नसून समाजाला आरसा दाखवणारी शिकवण आहे — की आपण कोणाच्या गरजेचा गैरफायदा घेतो का?
प्रेम, आपुलकी, सहवास — या सगळ्या माणसाच्या मूलभूत गरजा आहेत. भावनिक पोकळी भरून काढण्यासाठी अनेकजण चुकीच्या नात्यांमध्ये अडकतात.
एखादी व्यक्ती फक्त “कोणीतरी सोबत आहे” या गरजेसाठी नातं टिकवते, जरी त्या नात्यात प्रेम नसतं.
भावनिक गरज माणसाला इतका आंधळा करते की तो स्वाभिमान, आत्मसन्मान, आणि सत्य विसरतो. मग ती व्यक्ती स्वतःलाच फसवते, कारण मनात रिक्तता सहन होत नाही.
गरजेच्या वेळी माणूस “आत्ता” या क्षणात अडकतो. त्याला “पुढे काय होईल” याचा विचार सुचत नाही. म्हणूनच तो निर्णय चुकीचे घेतो.
अक्कल म्हणजे फक्त ज्ञान नव्हे, तर भविष्याचा विचार करण्याची क्षमता. गरजेच्या वेळी ही क्षमता मंदावते, आणि माणूस भावनांच्या भरात वागतो.
नंतर परिस्थिती बदलली की तोच विचार करतो — “मी असं का केलं?”
ही खंत म्हणजेच गरजेचा परिणाम. पण या अनुभवातूनच पुढच्या वेळेस तो अधिक शहाणा होतो — कारण जीवनातला प्रत्येक धडा गरजेच्या गर्तेतूनच शिकवला जातो.
समाजात गरजवंत माणसाला नेहमी कमी लेखलं जातं. “त्याचं मत महत्त्वाचं नाही, कारण त्याला काहीतरी हवं आहे” — असा दृष्टिकोन असतो. पण आपण कधी विचार करतो का, की जो माणूस गरजवंत आहे, तो आज असं का झाला?
गरज ही समाजाने निर्माण केलेल्या विषमतेचं फलित आहे. कुणाकडे खूप आहे, तर कुणाकडे काहीच नाही. त्यामुळे जो काहीतरी मागतो, त्याच्याकडे तुच्छतेने बघितलं जातं.
खरं तर, गरजवंताला दया नको — संधी हवी. अक्कल नसते हे विधान तात्पुरतं आहे, कारण गरज संपली की तोच माणूस पुन्हा विवेकी बनतो.
सर्वात मोठं द्वंद्व म्हणजे — “गरज भागवायची की सन्मान राखायचा?”
अनेकदा माणूस दोन्ही सांभाळण्याचा प्रयत्न करतो, पण परिस्थिती त्याला एका टोकावर ढकलते. काही वेळा स्वाभिमान जपल्यामुळे तो उपाशी राहतो, तर काही वेळा गरज भागवण्यासाठी स्वाभिमान गमावतो.
म्हणूनच खरा अर्थ असा आहे — गरजवंताला अक्कल नसते नाही, तर अक्कल हरवते.
आणि ती परत मिळवण्यासाठी आत्मविश्वास, संयम आणि शिक्षण या गोष्टींची गरज आहे.
आणि ती परत मिळवण्यासाठी आत्मविश्वास, संयम आणि शिक्षण या गोष्टींची गरज आहे.
गरजेच्या काळात घेतलेले निर्णय कधी चुकीचे असतात, पण तेच निर्णय आपल्याला जगण्याची नवी दृष्टी देतात.
जी व्यक्ती गरजेने झुकली, ती नंतर इतरांच्या गरजा समजून घेते. त्यामुळे गरज माणसाला फक्त तोडत नाही — ती घडवतेही.
प्रश्न इतकाच आहे की आपण त्या अनुभवातून काय शिकतो.
“गरजवंताला अक्कल नसते” ही म्हण आपल्याला दोन गोष्टी शिकवते —
गरज माणसाला विवेकहीन बनवू शकते, म्हणून परिस्थितीवर ताबा ठेवणं आवश्यक आहे.
गरजवंताची चेष्टा करू नये, कारण प्रत्येकाला कधी ना कधी गरजेचा काळ येतोच.
जीवनात माणूस परिस्थितीचा कैदी असतो. पण जर त्याने विचार, संयम आणि आत्मसन्मान कायम ठेवला, तर कोणतीही गरज त्याचं अक्कल हरवू शकत नाही.
शेवटी, गरज ही कायमची नसते, पण आपलं वागणं कायम लक्षात राहतं.
म्हणून गरजेच्या क्षणीही मन स्थिर ठेवा, विचार करा, आणि स्वतःवर विश्वास ठेवा — कारण अक्कल हरवली, की माणूस जगतो फक्त शरीराने; पण ती जपली, तर तो जगतो आत्म्याने.
म्हणून गरजेच्या क्षणीही मन स्थिर ठेवा, विचार करा, आणि स्वतःवर विश्वास ठेवा — कारण अक्कल हरवली, की माणूस जगतो फक्त शरीराने; पण ती जपली, तर तो जगतो आत्म्याने.
Download the app
आता वाचा ईराच्या कथा सोप्या पद्धतीने, आजच ईरा app इंस्टॉल करा