भांडूपच्या एका जुनाट चाळीत सकाळचे ४:३० वाजले आणि एक जड पायांचा आवाज रेंगाळतच उठला. अंधारात डोळे चोळत उठलेली ती होती — सुनंदा. घरभर पसरलेल्या कुजबुजीत तिचा आवाज नेहमीच हरवलेला असायचा. पण तिचं अस्तित्व मात्र अख्ख्या घराचं ओझं वाहायचं.
ती उठली, पाण्याचा डबा पाहिला – नेहमीसारखाच रिकामा. मग पाठीवर बादली टाकून चाळीच्या सार्वजनिक नळावर पाणी भरायला गेली. पाचमिनिटं उशीर झाला तर लाईन वाढायची. नळावरच्या बायकांत तिला फारसं कुणी भाव देत नसे, पण तिला त्याची सवय झाली होती.
घरी आल्यावर तिने गॅस पेटवला, पोळ्यांचा पीठ भिजवलं, चहा ठेवला. डोळ्यांत अजूनही झोप होती, पण मनात आजच्या दिवसाचा हिशोब चालू होता – “पहिलं गोरे मॅडमचं घर, मग ठाकूरसाहेब… मग कदम मॅडम… दुपारी शांतीबेनच्या घरी अजून फराळ करायचाय…”
अगदी वेगाने काम करत होती. तेवढ्यात आतून सासूबाईंचा कडवट आवाज आला –
“तुझं काय ऐसपैस, झोपून उठायचं, पाणी भरायचं… आम्ही मात्र तुला बघत बसलोय का गं!”
सुनंदा उत्तर न देता तिचा ताट तयार करत होती. स्वयंपाकघराच्या दरवाज्यात उभा होता तिचा नवरा – रामू. चेहरा सुजलेला, डोळे अर्धे उघडे, तोंडून दारूचा वास.
“ए, माझं चहा दे… आणि आजचे पाणी घेऊन ये ग, अंघोळीला जायचंय,” असं म्हणून तो खुर्चीत बसला.
सुनंदा काही न बोलता कप पुढे ठेवते. चुकून जर उशीर झाला तर त्याचं रागात उठणं, शिव्यागाळी करणं, कधी कधी मारही – हे सगळं तिच्यासाठी रोजचंच होतं.
घरात तिचे सासरे काही न बोलता तिथेच एका कोपऱ्यात बसले होते. त्या घरात त्यांचं अस्तित्व होतं, पण आवाज नव्हता.
नणंद – मीनल, सासरी राहते पण प्रत्येक आठवड्याला येऊन सुनंदावर टोमणे मारते.
“तू किती दिवस असंच कष्ट करणार आहेस ग? स्वतःच्या घरात तरी काही सन्मान आहे का तुझा?” – पण मदतीसाठी हात कधी पुढे करत नाही.
दीर – गण्या, वय २५. कामधंदा काही नाही. दिवस जातो मोबाईलवर व्हिडिओ पाहत.
वहिनी – सौम्या, घरातली “राणी”. तिला कधी कपडे धुवायचं काम पडलं नाही. कारण सुनंदा आहे ना.
सुनंदा मुलांच्या डब्याची तयारी करत होती. तिचा मुलगा – रोहित आणि मुलगी – साक्षी, दोघंही शाळेत हुशार. पण घरातले वातावरण पाहून त्यांना शंका यायची – “आई इतकी काम करते, पण का सगळे तिच्यावर ओरडतात?”
“आई, मी मोठा होईन ना, तर तुला कधीच कामाला जाऊ देणार नाही,” रोहित म्हणायचा.
सुनंदा फक्त हसून त्याच्या डोक्यावरून हात फिरवायची. ती आतून तुटलेली असली तरी मुलांसाठी खंबीर होती.
सात वाजेपर्यंत तिचं सगळं घरकाम आवरून ती बाहेर पडली. हातात तिची जुनी पिशवी, त्यात अंग拭ायचा कपडा, दोन वेळचं पाणी, आणि थोडा फरसाण.
पहिलं घर – गोरे मॅडमचं. त्या उच्चभ्रू बंगल्यात शिस्तीत सगळं असायचं, पण एकच माणूस तिच्याशी माणसासारखा वागत असे – गोरे मॅडम.
“सुनंदा, तुझं पोरगं काय करतंय गं? शिकतोय ना नीट?”
“हो मॅडम, अभ्यासात हुशार आहे. डॉक्टर व्हायचं म्हणतो.”
“छान… तुझ्या एवढ्या कष्टाचं फळ मिळायलाच हवं.”
हेच दोन शब्द सुनंदाच्या जीवाला बळ देत होते. ती घराघरात झाडू, पोछा, भांडी करत होती, पण मन तिचं मुलांभोवती फिरायचं.
एकदा एका घरात तिने पडलेल्या वयोवृद्ध बाईला मदत केली होती. त्या बाईंच्या मुलाने सुनंदाकडे पाहून म्हटलं,
“तुम्ही एवढं का करता हो? ह्या वयात तरी विश्रांती घ्या.”
तेव्हा सुनंदा हसून म्हणाली, “विश्रांती म्हणजे काय तेच माहीत नाही झालं अजून. पण होईल एक दिवस.”
दुपारी तीन वाजता ती घरी आली. घरात भांडी साचलेली, कपडे पसरणं बाकी. तिचं कोणी वाट पाहत नव्हतं. उलट तिला पाहताच वहिनी म्हणाली,
“आलीस ग? माझे कपडे धुवायचेत अजून, आणि आज माझा स्वयंपाक कर… मला माहेरी जायचंय.”
सुनंदाने न कंटाळता सगळं काम केलं. संध्याकाळी मुलांच्या गृहपाठाला मदत केली. रात्री १० वाजता ती थकून बसली, तोंडावर पंख्याचा थोडासा वारा लागत होता. पण डोळे मिटण्याआधी तिचं मन एकच प्रार्थना करत होतं –
“देवा, माझी पोरं मोठं होवो… माझ्यासारखं आयुष्य त्यांचं नकोच.”
Download the app
आता वाचा ईराच्या कथा सोप्या पद्धतीने, आजच ईरा app इंस्टॉल करा