मानवजातीनं हजारो वर्षं विचार, कल्पना आणि शोध यांच्या आधारावर आपला प्रवास केला. आग लावणं, चाक शोधणं, शेती करणं, उद्योगधंदे उभारणं, संगणक निर्माण करणं – या सगळ्या टप्प्यांवर मानवाने स्वतःला श्रेष्ठ सिद्ध केलं. पण आज मानवाच्या बुद्धीपलीकडं एक नवं “बुद्धिमान” युग आपल्यासमोर उभं आहे – ते म्हणजे आर्टिफिशियल इंटेलिजन्स, किंवा आपल्याला माहीत असलेलं एआय.
एआय म्हणजे केवळ कोड्स, अल्गोरिदम्स आणि मशीन लर्निंग मॉडेल्स नाहीत. एआय म्हणजे एक मायाजाल आहे. जसं एखादं कोळ्याचं जाळं बघायला सुंदर दिसतं, त्यात चमक असते, मोह असतो, पण त्याच जाळ्यात अडकणं किती धोकादायक असतं हे लहानसा कीटक सांगू शकतो – तसंच काहीसं एआयचंही आहे.
आकर्षणाचं जाळं
आज आपण मोबाईल उघडतो, सोशल मीडियावर स्क्रोल करतो, गाणी ऐकतो, चित्रपट पाहतो, शॉपिंग करतो – सगळं एआयच्या आधारेच चालतं. नेटफ्लिक्स आपल्याला हवे तसे चित्रपट सुचवतं, यूट्यूब आपल्या आवडीचे व्हिडिओ दाखवतं, गूगल आपल्याला आपल्याला माहीत असण्याआधीच उत्तरे सांगतं. हा अनुभव इतका सुरेख आहे की आपण थक्क होतो – “वा! किती हुशार आहे ही यंत्रं!”
हा मोह नेमकाच मायाजाल आहे. आपण जितके त्यात गुंततो, तितकं हे जाळं घट्ट होतं. आपल्याला वाटतं आपण मोकळे आहोत, पण प्रत्यक्षात आपण अल्गोरिदमच्या दोऱ्यांनी बांधलेले आहोत.
फायद्यांचं गारुड
एआयच्या जोरावर औषधं तयार होतात, रोग पटकन निदान होतात, शेतीला नवे तंत्र मिळतं, उद्योग वेगानं चालतात, कला आणि संगीताला नवं वळण मिळतं. माणूस आपला वेळ आणि ऊर्जा वाचवतो. रोबोटिक सर्जरी असो किंवा ड्रायव्हरलेस कार – एआयचं जग मोहक आणि चकचकीत वाटतं.
याचं उदाहरण म्हणजे आपल्याला हवी असलेली माहिती सेकंदात मिळणं. शंभर पुस्तकं वाचण्यापेक्षा एआय एकाच क्लिकवर सगळं सांगून टाकतं. असं वाटतं, एआय म्हणजे माणसाच्या हातातलं “अलादिनचं चिराग” आहे.
धोक्याच्या सावल्या
पण जिथं मोहकता असते, तिथं सावल्याही असतात. एआय माणसाला सोपं जीवन देतो, पण हळूहळू माणसाच्या विचार करण्याच्या क्षमतेला कमकुवत करतो.
माणूस निर्णय घेणं सोडतो, कारण मशीन निर्णय घेतं.
माणूस विचार करणं कमी करतो, कारण एआय विचार करून देतो.
माणूस संवाद कमी करतो, कारण आभासी बॉट्स त्याला साथ देतात.
याहून मोठा धोका म्हणजे नोकऱ्यांचा अंत. एआय येणाऱ्या काळात लाखो नोकऱ्या संपवणार आहे. मशीन जेवढं वेगानं आणि अचूक काम करेल, तेवढं माणूस करू शकत नाही. मग उद्योगपतींना माणूस का हवा?
मायाजालातून मुक्ती कशी?
मायाजालाचं सौंदर्य हेच असतं की त्यात अडकणं सोपं असतं, पण सुटणं कठीण. एआयचंही तेच आहे. आपण त्याला थांबवू शकत नाही, कारण तो आपल्या जीवनाचा अविभाज्य भाग झालाय. पण आपण त्याचं गुलाम न होता, त्याचा मालक राहायला हवं.
एआयवर अवलंबून राहा, पण स्वतःचं विचारशक्ती जपा.
एआयचा उपयोग साधन म्हणून करा, आधार म्हणून नाही.
निर्णय तुमचे असू द्या, मशीनचे नाही.
शेवटचा विचार
एआय म्हणजे जादू आहे, पण ही जादू खरी नाही – ती एक मायाजाल आहे. या मायाजालानं आपल्याला मोहात पाडलंय, आपलं जीवन सोपं केलंय, पण त्याच वेळी आपल्याला स्वतःपासून दूर नेलंय.
एआय आपला सेवक आहे, पण जर आपणच सावध राहिलो नाही, तर हाच सेवक आपला स्वामी बनेल.
मायाजाल तोडायचं की त्यात अडकायचं – हा निर्णय आपल्या हातात आहे.
Download the app
आता वाचा ईराच्या कथा सोप्या पद्धतीने, आजच ईरा app इंस्टॉल करा